ارگونومی

[m-n]

ارگونومي به عنوان ابزاری برای ایجاد بهترين ارتباط ميان كارگران و محيط كاري‌شان‌، تعريف مي‌شود.ارگونومي با ارزيابي قابليت‌ها و محدوديت‌هاي انسان (بيومكانيك و آنتروپومتري)‌، استرس‌هاي كاري و محيطي (فيزيولوژي كار و روانشناسي صنعتي)‌، نيروهاي استاتيك و ديناميك روي بدن انسان (بيومكانيك)، احتياط (روانشناسي صنعتي)‌، خستگي (فيزيولوژي كار و روانشناسي صنعتي)، طراحي و آموزش و طراحي ايستگاه كاري و ابزارها (آنتروپومتري و مهندسي)، سر و كار دارد. بنابراين ارگونومي از خيلي از رشته‌های علوم و مهندسي تشكيل يافته است. ارگونومي شغلي تلاش مي‌كند تا با بازبيني سيستم‌هاي كاري‌، آنها را در جهت كاهش استرس‌هاي حرفه‌اي تغيير دهد.
-طراحي تغيير‌، جايگزيني و نگهداري تجهيزات براي ارتقاي بهره‌وري‌، زندگي كاري و كيفيت توليد
-طراحي و تغيير فضاهاي كاري و جانمايي كاري براي سهولت و سرعت عمليات خدمات و نگهداري
- طراحي و تغيير روش‌هاي كاري شامل اتوماسيون و تخصيص وظيفه بين اپراتور و ماشين
- كنترل فاكتورهاي فيزيكي (گرما، سرما، صدا، ارتعاش، نور) در محل كار براي توليد بهتر و ايمني كاركنان
فاكتورهاي استرس در محيط‌ كار
هر محيط كاري فاكتورهاي استرس مخصوص خود را دارد. در زير فاكتورهاي استرس شناخته شده در محل كار آمده است.
- پيچيدگي و تعدد ابزارهاي مورد استفاده در محيط كار
- وضعيت‌هاي محيطي غيرطبيعي (گرما‌، صدا‌، ارتعاش‌، روشنايي‌، مواد سمي و...)
- بار كاري فيزيكي و فكري
موارد زير تعدادي از نتايج بكارگيري اصول ارگونومي در محل كار است .
- درك تاثير مخصوص نوع كار روي جسم كاركنان و كارايي شغلي‌شان
- پيش‌بيني پتانسيل اثرات طولاني مدت (يا تجمعي) كار روي جسم كاركنان
- ارزيابي تناسب محل كار و ابزارها براي كارگران جهت انجام كار
- بهبود بهره‌وري و آسايش كارگران توسط (تطبيق كار براي شخص) يا تطبيق شخص براي كار. نتايج اين قبيل تلاش‌ها دستيابي به بهترين هماهنگي ميان قابليت‌هاي كارگر و نيازمندي‌هاي شغل است .
بيومكانيك
بيومكانيك تركيبي از فيزيك مهندسي (مكانيك)‌، آنتروپومتري و پايه علوم پزشكي (بيولوژي و فيزيولوژي) است كه از طريق رياضي مرتبط شده‌اند. آن قوانين فيزيكي براي توصيف پديده‌هاي بيولوژيكي بدن انسان استفاده مي‌شود. اصول بيومكانيك جهت مطالعه پاسخ‌هاي بدن انسان به بارها و استرس‌هايي كه در محيط‌هاي كاري بر آن قرار مي‌گيرد، است.
همچنین عملكرد ارگانيسم‌هاي انسان توسط استرس‌هاي كار ماهيچه‌اي تحت تاثير قرار مي‌گيرد.
پاسخ‌هاي فيزيولوژيك ناشي از كار فيزيكي شامل سيستم‌هاي ماهيچه‌اي اسكلتي و قلبي عروقي است، مانند: ضربان قلب و اكسيژن مصرفي.
بيومكانيك حرفه‌اي
بررسي فيزيكي كارگر و ابزار‌، ماشين‌آلات و مواد به نحوي كه كارايي بهينه داشته و كمترين آسيب‌ها متوجه شخص شود اختلالاتي را كه به‌دليل عدم تطابق قابليت‌هاي فردي و نيازمندي‌هاي شغلي وجود دارد به حداقل مي‌رساند و از بروز يك اختلال اسكلتي –عضلاني پيشگيري مي‌کند.
جنبه‌هاي بهداشتي ارگونومي
1- پيشگيري از بيماري‌ها و اختلالات ناخواسته و غيبت
2- طراحي بهينه ايستگاه‌هاي كاري
3- بهترين استفاده از انرژي تلاش كاري
4- بهترين استفاده از منابع و قابليت‌هاي كارگر.
جنبه‌هاي اقتصادي ارگونومي
1- استفاده بهينه از انرژي كه باعث كارايي بيشتر مي‌شود.
2- دوره‌هاي منظم كار و استراحت كه باعث بهره‌وري بيشتر مي‌شود.
3- حذف خستگي كه باعث افزايش كيفيت كار مي‌شود.
خستگي ناشي از كار
خستگي ناشي از كار عبارت است از ضعف و ناتواني در تمامي حركات بدن به‌طوري‌كه اين نوع خستگي در صنعت به‌صورت خستگي عضلاني (جسمي) و خستگي روحي (رواني) ظاهر مي‌شود، شامل‌، خستگي چشمي، خستگي كل بدن، خستگي فكري، خستگي عصبي، خستگي مزمن، خستگي ناشي از به هم خوردن ريتم روز و شب
عوارض خستگي
1- كاهش توجه
2- كاهش دريافت
3- كاهش سرعت عملكرد فيزيكي و ذهني
4- كاهش دقت و افزايش اشتباه
5- مصرف انرژي بالا جهت ثابت نگه‌داشتن راندمان
6- احساس خستگي‌، گيجي و تحريك‌پذيري
پيشگيري از درد پشت و گردن
اگر شما با کامپيوتر کار مي‌کنيد يا کار اداري فراواني داريد که موجب مي‌شود ساعات زيادي را پشت ميز کارتان بگذرانيد، احتمال اينکه در پايان روز در ناحيه پشت و گردن احساس گرفتگي يا درد داشته باشيد زياد خواهد بود.
نگران نشويد، دليل اين حس، پيري و از کارافتادگي نيست، تحقيقات جديد نشان داده است که حتی کودکان دبستاني و راهنمايي هم، در صورتي که مدت طولاني پشت ميز يا مقابل کامپيوتر و مشغول انجام تکاليف خود باشند دچار چنين مشکلي خواهند شد. در واقع نشستن در مقابل کامپيوتر تبديل به شيوه‌اي از زندگي امروز شده است. فناوري کامپيوتر در عين اينکه بازدهي و توانايي ادارات را تا حد فراواني تشديد کرده، کار با آن نيز عوارضي در گردن، پشت و شانه‌هاي کاربران ايجاد کرده است.
دکتر بابي ارنشتاين(Bobbi Ornstein)، يکي از پزشکان پرسابقه مشکلات جسمي گفته است: مردم به سادگي وقت بسياري را به حالت نشسته مي‌گذرانند.
شيوه نشستن آنها، همراه با حرکات مکانيکي و تکرار شونده و اينکه مدت طولاني در يک حالت قرار گرفته‌اند، دردهاي مختلفي در بدن آنها ايجاد مي‌کند که در صورت عدم تغيير رويه به شکل مزمن درخواهد آمد.
در اينجا به بعضي راهکارها براي جلوگيري و برطرف كردن چنين مشکلاتي مي‌پردازيم.
مشکلات عمده‌اي که کاربران کامپيوتر از آن شکايت دارند هر نوع درد عمومي تا دردهاي موضعي چون گردن درد، درد قسمت‌هاي بالايي يا پاييني پشت و دردهايي در مچ دست و لگن را در بر مي‌گيرد. علائم هشدار‌دهنده جدي‌تري چون خواب‌رفتگي يا بي‌حسي، نشان‌دهنده مشکلات جدي‌تر و مزمن‌تري هستند که در اثر جدي نگرفتن دردهاي کوچک در طول زمان ايجاد شده‌اند. بنا به گفته دکتر ارنشتاين، ‌هنگامي که درد، دليلي چون آسيب‌هاي ناشي از زمين‌خوردگي يا تصادفات و... نداشته باشد، دليل آن معمولا به نوع کار بستگي دارد. مشکل در ابتدا به صورت يک درد يا گرفتگي بروز مي‌کند که چند روز دوام مي‌آورد و ظاهرا دليل خاصي هم ندارد، گاهي اوقات مشکل به‌صورت يک حس ناراحتي کلي و خشکي بدن و مفاصل خواهد بود و اکثرا هنگام خواب توجه فرد مبتلا را به خود جلب مي‌کند يعني زماني که آنها در آرامش بوده و بيشتر متوجه بدن خود هستند.
ارگونومی ‌‌شاخه‌اي از علم مهندسي است که به طراحي ابزار و لوازمي براي حفظ سلامت فيزيکي بدن در هنگام کار مي‌پردازد. درد غالبا در اثر حفظ مداوم يک حالت نادرست قرارگيري بدن ايجاد مي‌شود. مثال‌هاي رايج آن شامل: تايپ همزمان با صحبت تلفني و نگه داشتن گوشي تلفن در گودي گردن، چرخاندن مداوم سر از چپ به راست هنگام تايپ از روي يک متن و نگاه کردن به صفحه کامپيوتر يا فقط با نشستن به مدت طولاني.
ارگونوميک به نگه داشتن بدن در حالت صحيح کمک مي‌کند. صندلي‌هايي با طراحي ارگونوميک، بالش‌ها، پد‌هاي بالشتک‌دار براي ماوس و خود ماوسي که با شيوه ارگونوميک طراحي شده باشد در کاهش و پيشگيري چنين ناراحتي‌هايي بسيار موثر هستند.
راهکارهاي عمومي
در صورت نبودن وسايل ارگونوميک بايد از روش‌هاي زير براي رفع مشکل خود استفاده کنيد. هنگامي که بدن بيش از حد به جلو خم شده باشد، شانه و عضلات گردن قادر به نگه داشتن وزن سر نيستند. به ياد داشته باشيد که بيشتر دردهاي ناحيه گردن و پشت که هنگام کار با کامپيوتر عارض مي‌شوند، به دليل قرارگيري نادرست بدن روي صندلي و پشت ميز است. اين مساله يک مشکل عمومي بين کودکان مدرسه‌اي و بزرگسالان کارمند است. هنگام کار پشت خود را تا حد امکان صاف نگه داريد. از خم شدن روي صفحه کليد بپرهيزيد و سعي کنيد صفحه کليد را تا حد امکان بالا بياوريد تا مجبور نباشيد ساعات طولاني به پايين نگاه کنيد. مدام صاف نشستن را به خود يادآوري کنيد. حتی مي‌توانيد يک يادداشت روي صفحه نمايشگر(مونيتور) کامپيوتر خود نصب کنيد و هربار با ديدن آن طرز نشستن خود را تنظيم کنيد. در طي زمان بالاخره به صاف نشستن عادت خواهيد کرد.
اگر شما هنگام کار در ساعات طولاني، به درد جدي در ناحيه گردن مبتلا مي‌شويد، شايد به جا‌به‌جا کردن صفحه نمايشگر نياز باشد. پزشکان اعتقاد دارند که ساختار و استخوان‌بندي طبيعي گردن بعضي افراد طوري است که نگاه کردن به چپ يا راست در مدت زمان طولاني، موجب دردهاي شديد گردن مي‌شود.
اين افراد مي‌توانند به سادگي و با جابه‌جا کردن صفحه نمايشگر روي ميز خود از بروز اين مشکل جلوگيري کنند. شايد شما تبليغاتي را با اين مضمون ديده باشيد که کار کردن با کامپيوترهاي قابل حمل (laptop) يا با قرار دادن صفحه کليد روي پا، چقدر آسان است. اما اينطور نگاه کردن به پايين مي‌تواند خسارات جبران‌ناپذيري بر گردن و ستون مهره‌ها وارد کند. اگر دچار مشکلي چون گرفتگي و خشکي گردن داريد، از اين حالت قرار دادن کامپيوتر بپرهيزيد.
استراحت و انجام حرکات کششي بهترين راه مقابله با دردهاي اين چنينی است.
كمرتان را صاف کنيد. اگر بتوانيد هر 15 دقيقه حتی کشش کوتاهي هم به عضلات خود بدهيد ايده‌آل است. در غير اين صورت سعي کنيد هر 45 دقيقه از جاي خود بلند شويد، چند قدم راه رفته و کششي به عضلات خود بدهيد. به اين کار که کلا حدود 3 تا 5 دقيقه طول مي‌کشد، به چشم يک نوع وقت تلف کردن نگاه نکنيد، در طول زمان متوجه خواهيد شد که ارزشش را دارد و بازده کاري شما هم بيشتر شده است.
وضعيت نشستن و استفاده از کامپيوتر
با يک معاينه کوتاه متوجه مي‌شويد که آيا صندلي شما مشکل‌ساز هست يا خير. آيا ارتفاع صندلي شما طوري هست که قرارگيري شما بدون اشکال و خميدگي يا کش آمدن عضلاتتان انجام بگيرد؟ مشکلي با تنظيم صفحه کليد و صندلي خود نداريد؟ اگر مشکلي هست، يک صندلي ديگر را امتحان کنيد. از همه بهتر اين است که صندلي خريداري کنيد که مخصوص افرادي با مشکلات پشت طراحي شده است. اين صندلي‌ها شايد گران باشند يا خنده‌دار به نظر برسند اما درد موضوع خنده‌آوري نيست و اگر چيزي بتواند در کم کردن يا پيشگيري از درد کمک کند بايد از آن استفاده کرد.
نتيجه‌گيري
در نهايت، دلايل متعددي براي بروز درد پشت يا گردن وجود دارند و خودتان بهتر از هر کس مي‌توانيد آن را بيابيد. فقط نکته در اين است که اين درد بيش از هر چيز ريشه‌اي فيزيکي دارد، بيش از حد به امکانات رواني بروز چنين دردهايي نينديشيد. چون تنش‌هاي عصبي، نارضايتي شغلي، فشارهاي عصبي، کمبود خواب و... ممکن است گاهي موجب درد شوند اما گردن درد، گردن درد است و هنگامي که مي‌توانيد با اجراي نکات ساده آن‌را برطرف کنيد، چرا زندگي را به کام خود تلخ مي‌کنيد؟