راههای پیشگیری و نحوه مقابله بادردهای کمر و پا

[m-n]

[JUSTIFY]ساختمان ستون فقرات :

ستون فقرات، محور اصلی بدن انسان است و به همان اندازه در استحکام و ثبات بدن اهميت دارد که ستون های محکم برای استحکام يک ساختمان و اعضاء ديگر از جمله سر، دستها، لگن و پاها و .... بر روی اين ستون استوار هستند و ستون فقرات با طرز قرار گرفتن خود به صورت قوسهای متعدد با زوايای معين و استحکام آنها توسط ديسکهای بين مهره ای، ليگامانها و عضلات، قدرت تحمل اين بار سنگين را می يابد.

لازم است بدانيد که حتی اگر از نعمت داشتن دو پا نيز محروم باشيد، قادر به زندگی پويا و حتی راه رفتن خواهيد بود، اگر ستون فقرات سالمی داشته باشيد، در واقع همه ما روی ستون فقراتمان راه می رويم نه روی پاها، بديهی است هر چه دانش خود را در مورد ستون بدنمان افزايش دهيم، توانايی ما در حفظ سلامت آن بيشتر خواهد بود.

وظايف ستون فقرات عبارتند از :
انتقال وزن سر، گردن، اندام فوقانی و تنه به لگن
ايجاد کانالی جهت حفاظت از نخاع يا مغز الحرام
ايجاد قفسه ای محکم و استخوانی به کمک دنده ها و استخوان جناغ جهت حفاظت از قلب و ريه ها
تکيه گاهی جهت عضلات تنه و تعدادی از عضلات اندام فوقانی و تحتانی
ايجاد هماهنگی بين اعضاء و اندام های بدن
کمرد درد :

تعريف و انواع کمر درد
کمر درد يکی از شايعترين علل مراجعه بيماران به مراکز درمانی می باشد بطوريکه بعد از سرماخوردگی و ضربه های کوچک، شايعترين بيماری در انسان است. کمر درد نخستين علت مراجعه بيماران به متخصصين ارتوپدی و جراحی مغز و اعصاب و بطور کلی سومين علت مراجعه بيماران به پزشک می باشد.
درد کمر بيش از 90درصد افراد را در طول زندگی حداقل يکبار دچار می سازد. و بيش از 50 درصد از افراد بيش از يک مرتبه دچار آن می شوند. علل بسيار متفاوتی می توانند سبب ايجاد کمر درد شوند. تقريبا" در 85 درصد از افرادی که برای کمر درد معاينه و بررسی می شوند علت خاصی پيدا نمی شود. کمر درد بعد از سرماخوردگی دومين عاملی است که سبب می گردد افراد در سرکار حاضر نشوند و نيز يکی از علل شايع ويزيت توسط پزشک می باشد بيش از 90 درصد افرادی که دچار کمر درد ميشوند طی 2 ماه بهبود می يابند. طبق آمار مختلف، کمردرد، در بين بيماريهايی که باعث از کارافتادگی، ناتوانی از کار و مرخصی ناشی از آن در افراد زير 45 سال می گردند، مقام اول را دارد.
کمر درد، درد آزار دهنده ای است که شخص را از انجام کارهای روزمره اش باز داشته و به استراحت در بستر وادار می کند. بنابراين، می تواند علاوه بر مشکلات جسمی، موجب مشکلات روحی و روانی شده و اثرات منفی بر اقتصاد خانواده و جامعه بگذارد. تا حدود 20 سال قبل، اکثر افرادی که برای درمان دردهای عضلانی اسکلتی به درمانگاههای فيزيوتراپی و ارتوپدی مراجعه می کردند، افراد بالای 55 تا 60 سال بودند و در واقع تخريب غضروف مفصلی در سنين بالا شروع می شد، ولی امروزه اين سن به 30 سال کاهش پيدا کرده و پزشکان شاهد مراجعه بيمارانی با سنين 30 تا 50 سال با دردهای گردن، زانو، کمر و مفاصل مختلف به مراکز درمانی هستند.
امروزه با پيشرفت زندگی مدرن، شيوع کمر درد نه تنها کمتر نشده بلکه زيادتر هم شده است. و عجيب اينکه حتی سرعت بالا رفتن آن، از رشد جمعيت هم بيشتر بوده است. در ايالات متحده آمريکا همين کمر درد، دومين عامل غيبت از کار بوده و معادل 30 تا 80 ميليون دلار در سال از توليد کم کرده! حدود 90 درصد افراد در عمر خود کمر درد را يک بار هم که شده حس کرده و 50 تا 70 درصد مردم دوره های مکرر کمر درد را در طول زندگی شان تجربه می کنند. اين آمار البته در کشورهای صنعتی بيشتر است. اما متاسفانه اين درد حتی کودکان مدرسه ای را هم گرفتار می کند، بطوری که آمار نشان می دهد 60درصد کودکان 15 تا 16 ساله هم دچار آن هستند. با تمام اين احوال، از پيشگيری و درمان اين درد عذاب دهنده نااميد نشويد.

بروز کمر درد در مردان 25 تا 55 ساله بيشتر است ولی در خانم ها بعد از 50 سالگی شروع می شود. متاسفانه معاينات بالينی نمی تواند بروز کمردرد را پيشگويی کند چون زيادند افرادی که آرتروز ستون فقرات يا بيرون زدگی ديسک کمر دارند اما درد ندارند.

کمر درد از نظر ماهيت درد به سه دسته تقسيم می شود:

1- کمر درد گذرا : دردی ناگهانی و شديد در ناحيه کمر و ناشی از انجام حرکات نامناسب و يا کشيدگی بيش از حد ستون فقرات است. هر چند که اين درد گذرا است اما هيچگاه نبايد کم اهميت شمرده شود، چرا که ميتواند اخطاری برای عود مجدد آن باشد و سريعا" بايد جهت جلوگيری از تکرار آن اقدام شود.

2- کمر درد حاد: يک درد حاد در ناحيه کمر است که در اثر قرار گرفتن در وضعيتهای غلط، خم شدنهای مکرر و به مدت طولانی و يا ضربه به ستون فقرات کمری ايجاد می شود. کمر دردی که کمتر از يکماه از شروع آن می گذرد را حاد می نامند. نشانه وقوع آسيب بافتی بوده و بدرجات مختلفی در فرد ايجاد ناتوانی می کند. هر چند که آسيب کوچک باشد ولی بايد مراقب بود و از تکرار آن جلوگيری کرد. برای اين منظور در وهله اول بايد درمان علامتی جهت کنترل درد انجام شده و سپس در مورد بهبودی کامل اقدام و تمامی فعاليتهای طبيعی ستون فقرات را به شکل اوليه خود بازگرداند. البته اولين وقوع حمله حاد کمر درد، نيازی به نگرانی ندارد و ليکن بايد پيامدهای آن را در نظر گرفت و هر چه زودتر برای رفع آن اقدام نمود در غير اينصورت صدمه و جراحت شدت پيدا کرده و دوره ناتوانی ادامه خواهد يافت . به طوريکه طبق آمار، شانس بازتوانی موفق در بيمارانيکه کمر درد آنها بيش از 6 ماه مقاومت می کند کاهش يافته و حتی پس از سه ماه مقاومت درد، وضعيت روحی و روانی بيمار تغيير خواهد کرد. پس به طور جدی با تکرار يک حمله شديد کمر درد مقابله کنيد.

3- کمر درد مزمن: کمر دردی که بيش از يکماه از بروز آن می گذرد را مزمن می نامند. کمر درد مزمن در واقع در اثر عدم درمان و يا مقاومت به درمان کمر درد حاد ايجاد می گردد. بديهی است که درمان به موقع و مناسب درد حاد، همواره درد مزمن را به حداقل می رساند، درد مزمن کمر بايد به عنوان يک علامت جدی تلقی شده و کليه معاينات بالينی و آزمايشات پاراکلينيکی جهت بيماريهای سيستمتيک انجام گردد. به هر صورت درد کمر مستلزم يک بررسی دقيق و درمان مناسب توسط گروهی درمانگر، متشکل از پزشک، متخصص فيزيوتراپی ، متخصص روانپزشکی و.... ميباشد.

انواع درد کمر :

1- درد موضعی : درد موضعی، دردی است که در اثر آسيب وارده به ناحيه کمر ايجاد شده و در همان منطقه احساس می گردد و معمولا" فرد قادر به درک محل دقيق آن است.

2- درد راجعه : عبارتست از دردی که از يک ناحيه به ناحيه ديگر سرايت مي کند. همه کمر دردها لزوما" به دليل ناهنجاری ستون فقرات نيستند، بلکه می توانند بدليل ضايعات احشايی باشند که درد آنها به ناحيه کمر ارجاع می شود. در نتيجه، بررسی و معاينه بالينی دقيق اين مناطق توسط پزشک ضرورت دارد.

3- درد انتشاری : غير از درد انتشاری عصب سياتيک که در بالا توضيح داده شده، ممکن است درد، منشاء عصب سياتيک نداشته باشد و از نقاط ديگر به مسير اين عصب انتشار يابد. مهمترين منشاء دردهای انتشاری عبارتند از : مفاصل بين مهره ای، رباطهای مربوطه، رباطهای خلفی که مهره های کمری را به يکديگر متصل می کنند و بالاخره عضلات اطراف آنها و عضلات ثبات دهنده لگن.

علل کمر درد :

بطور کلی کمر درد را می توان بر حسب علت به دو دسته عمده تقسيم بندی نمود: علل مکانيکی و علل غيره مکانيکی

کمر درد مکانيکی :
شامل آن دسته از بيماريهايی هستند که در اثر و يا به واسطه يک عامل مکانيکی مانند ضربه، حرکات فيزيکی نامناسب، کم بودن قوام عضلات و يا فشار بيش از حد به ناحيه ستون فقرات کمری و در اثر بد قرار گرفتن وضع بدن در حالت نشسته و ايستاده ايجاد می گردند. اين دسته از بيماريها 90% از علل کمر درد را تشکيل می دهند و نکته جالب اينکه براحتی قابل پيشگيری هستند.

دو سری از عوامل می توانند سبب آسيب پذيری ستون فقرات کمری و وقوع کمر دردهای مکانيکی گردند.

الف ) عوامل پيش زمينه ای يا مستعد کننده شامل :

1.قرار گرفتن در وضعيت های نامناسب
2.کاهش تحرک در نتيجه عدم استفاده و بهبود ناکافی
3.استرس ناشی از کار
4.چاقی

ب ) عوامل آشکارساز شامل :
استفاده جديد ( New Use )
استفاده نادرست ( Misuse )
استفاده بيش از حد ( Over Use )
ضربه ( Trauma,Abuse )

علل غير مکانيکی :
علل غير مکانيکی شامل آن دسته از علل طبی و يا بيماريهای سيستمی هستند که در سير بيماری به طرق مختلف ممکن است باعث کمردرد شوند و تشخيص و درمان اين بيماريها تماما" به عهده پزشک معالج شما می باشد.

- شايعترين علل طبی عبارتند از : بيماريهای التهابی، بيماريهای عفونی، سرطانها، و بيماريهای متابوليکی و مسموميت با فلزات سنگين راديوم

- و .... که تشخيص و درمان همه آنها همانطور که گفته شد بر عهده پزشک معالج شما می باشد.
عوامل زمينه ساز برای علل طبی کمر درد:

1- سن بالای 45 سال، بخصوص در بيماريهای غير التهابی و بيمارانيکه سابقه ای از عوامل مکانيکی را ذکر نمی کنند.
2- کمر دردهای شبانه که با استراحت نيز بهبود نمی يابند.
3- وجود علائم و نشانه های همراه کمر درد مانند: تب، تعريق، کاهش وزن، ضعف و خستگی مزمن که با کنترل درد نيز بيمار احساس سلامتی نمی کنند.

در بسياری از موارد به رغم معاينه فيزيکی دقيق و انجام آزمايشات مختلف، علت مشخصی برای کمر درد پيدا نمی شود . بهتر است بدانيد سيگار با کاهش سطح اکسيژن در بافت نخاع موجب تاخير در بهبود اين درد می شود. بعضی مشاغل هم می توانند انسان را مستعد ابتلا به کمردرد کنند، مانند شغل هايی که نياز به رانندگی طولانی دارد و راننده را در معرض لرزش وسيله نقليه قرار می دهد؛ شغل هايی که نياز به ايستادن و نشستن طولانی دارد؛ کسانی که بايد بارهای سنگين را به دفعات جابه جا کنند . بنابراين اگر شغل شما چنين حرکاتی را ايجاب مي کند بهتر است بيشتر به فکر خود باشيد. کمر درد علاوه بر عوامل غير مکانيکی مانند عفونت و سرطان و..... که خيلی شايع نيستند، علل ديگری هم دارد؛ مانند گرفتگی های عضلانی ( اسپاسم ) کشيدگی و آسيب ّ رباط ها، آرتروز، فتق ديسک های بين مهره ای، پوکی استخوان و ... اما فارغ از اسم های متفاوتی که اين بيماری ها دارند مشکل اصلی در اغلب آنها فشار بيش از حدی است که به ستون مهره ها و اجزای دور و بر آن مانند عضلات و رباط ها وارد می آيد.

عامل اين فشارها زندگی پر از حرکات نامناسب است. منظور دقيقا" همان حرکاتی است که شايسته يک بدن سالم نيستند؛ مانند بد نشستن روی صندلی ، قوز کردن هنگام رانندگی، بد ايستادن و...... استفاده از عضلات کمر در حرکاتی که پيش از اين انجام نمی داده ايد، مانند بلند کردن يک مبل سنگين !



بطور کلی علل کمر درد عبارتند از :
تحت فشار قرار گرفتن ريشه های عصب نخاعی که به اندام تحتانی می روند .
کمر درد ناشی از کشيدگی ماهيچه ای يا رباط های کمر
درد ناشی از عفونتهای ستون مهره
درد ناشی از تومورهای ستون مهره
نشانه های درد ناشی از آسيب کمر :
دردی که امکان دارد به جلو، کناره ها يا عقب ساق پا تير بکشد يا محدود به ناحيه تحتانی کمر باشد.
دردی که با فعاليت بدتر شود.
دردی که در شب يا در نتيجه نشستن طولانی مدت مثلا" رانندگی طولانی بدتر شود.
دردی که همراه با گزگز شدن يا ضعف در بخشی از پا باشد.

پيشگيری از کمر درد :
انجام ورزشهائی مثل شنا، پياده روی و دوچرخه سواری با افزايش ميزان تناسب و توان می توانند در کاهش ابتلا به کمر درد مفيد باشند.

تقويت عضلات شکم ميزان ابتلا به کمر درد و در موارد وجود کمر درد شدت آنرا کاهش می دهد.
افرادی که کار آنها مستلزم بلند کردن اجسام سنگين است يا ورزشکارانی که سروکارشان با وزنه سنگين است بايد هرگز از کفشهای پاشنه بلند بمدت طولانی استفاده نکنيد. حتما" از کمربندهای پهن محافظ کمر استفاده کنند. در هنگام ايستادن طولانی مدت هر از گاهی به روی يک تکيه گاه يا ديوار تکيه کنيد تا از فشار بر روی کمر کاسته شود نمائيد. هم تشک های خيلی نرم و هم تشکهای ست سبب کمردرد می شوند لذا از تشک مناسب استفاده کنيد.

هرگز اجسامی را که برای شما سنگين هستند بلند نکنيد. در هنگام بلند کردن اجسام کمر بايد عمود بر زمين و نه خم شده به جلو باشد بايد اجسام را در حاليکه نزديک بدن شما هستند با زانوها بلند کنيد.

بارهای سنگين :
1.به جای بلند کردن اجسام سنگين، از راه های ديگری مانند هل دادن برای جابه جا کردن استفاده کنيد ( هل دادن بهتر از کشيدن است . )
2.تا می توانيد از ديگران کمک بخواهيد و از بلند کردن وسايل سنگين با خم کردن کمرتان خودداری کنيد. بهتر است زانوهايتان را خم کرده و کمرتان را صاف نگه داريد. البته يادتان باشد که پاها را از هم کمی فاصله بدهيد.
3.از بلند کردن يک جسم سنگين و چرخاندن کمرتان بطور همزمان جدا" خودداری کنيد.
4.هميشه هنگام حمل اجسام سنگين، آن را نزديک بدن نگه داريد.

قاعده نشستن:
1.

اگر مجبوريد مدت طولانی روی صندلی بنشينيد بهتر است هر نيم ساعت به بهانه های مختلف از جا برخاسته و راه رفته يا به بدن خود حرکات کششی بدهيد.
2.

از صندلی مناسب با پشتی و با زاويه حدود 100 تا 120 درجه، استفاده کنيد و اگر صندلی تان محافظ قوس کمر ندارد، قوس کمر را با يک بالشتک کوچک محافظت کنيد.
3.

به جای چرخاندن کمرتان حين کار، از چرخش صندلی استفاده کنيد.
4.

وسايل مورد استفاده تان را در دسترس خود روی ميز بچينيد تا برای استفاده از آنها مجبور به خم کردن کمرتان به جلو نشويد.









ايستادن و خوابيدن بدون کمر درد:

1.

هنگام ايستادن خود را به جلو خم نکنيد، گوش ها، شانه و لگن را بايد در يک امتداد و شکم را تو نگه داريد.
2.

اگر مجبوريد مدت طولانی بايستيد، يکی از پاها را روی يک پله يا چهارپايه به ارتفاع 20 سانتی متر قرار دهيد تا فشار کمتری به کمر وارد شود و هر 10 دقيقه جای پاها را با هم عوض کنيد.
3.

بهترين حالت خوابيدن خوابيدن به پهلو در حالی است که زانوها کمی خم بوده و يک بالش کوچک بين دو زانو قرار گيرد. اگر به پشت می خوابيد لازم است يک بالش زير زانوان و يک بالش کوچک زير گودی کمر قرار دهيد.
4.

برای خارج شدن از تختخواب ابتدا به کنار تخت بچرخيد و پاهای خود را از تخت آويزان کرده، با کمک دست ها و سفت کردن عضلات شکم بنشينيد.



تناسب و تعادل :

1.

اگر اضافه وزن داريد، بهتر است برای جلوگيری از کمر درد هم که شده وزنتان را کم کنيد.
2.

کيف و کوله پشتی تان را بی جهت سنگين نکنيد.
3.

کفش مناسب و راحت با پاشنه 3 سانتی متر يا کمتر به پا کنيد.
4.

اگر پوکی استخوان داريد با مصرف ويتامين D و کلسيم کافی طبق تجويز پزشکتان و ورزش کردن، آن را درمان کنيد تا دچار شکستگی مهره نشويد.
5.

ورزش های سبک هوازی بطور منظم با بهبود عملکرد عضلات ميتواند موجب زياد شدن قدرت و تحمل کمرتان شود. پياده روی و شنا هم از ورزش های مناسب برای کمر درد هستند.



آيا نيازی به گرفتن عکس يا " ام . آر. آی " هست ؟

اکثر مردم سئوال می کنند آيا عکس برداری معمولی يا ام.آر.آی لزومی دارد؟ بايد گفت همه کمر دردها نياز به عکس برداری ندارند. در مواردی که مشکوک به صدمات استخوانی مثل سرطان هستيد عکس برداری ميتواند مفيد باشد. ولی عکس ها صدمه به مهره ها در اثر ضربه، پوکی استخوان، صدمه به بافت های نرم عضله و رباط ها و ديسک ها را نشان می دهند زمانی که تصميم به جراحی داريم و يا در تشخيص علت دردهای بهبود ناپذير، انجام " ام.آر.آی " توصيه می شود. زيرا بر اساس آن درمان را تغيير خواهند داد.

پرستاری از بيمار و کمر درد:

ميزان بروز کمر درد، در پرستاران با نوع فعاليت آنها که مستلزم بلند کردن اجسام سنگين و انجام کارهای سخت و ممتد در اورژانس است، ارتباط زيادی دارد. اين ميزان با محيط پراسترس کاری افزايش می يابد. بطوريکه ميزان بروز حمله های حاد کمر درد در پرستارانی که در بخشهای درمانی بيمارستانی کار می کنند بسيار بيشتر از آنهايی است که معمولا" کار اداری و يا اجرايی دارند.

آمار نشان داده است، در بيمارستانهايی که کلاسهای آموزشی جهت پيشگيری و درمان کمر درد، برای پرستاران داير گرديده، ميزان بروز کمردرد، بسيار پايين بوده است. در نتيجه وجود چنين آموزشهايی جهت پرستاران زحمتکش کشور ما نيز ضروری بنظر می رسد، اما از آنجائيکه در اين کتاب امکان پرداختن به اين مسئله بطور مبسوط وجود ندارد، تنها به ذکر برخی از اصول اوليه آن می پردازيم.

پرستاران عزيز بايد تمامی وضعيت های مناسبی را که جهت بلند کردن کشيدن و هل دادن و حمل اجسام در ابتدای اين بخش توضيح داده شد رعايت کنند.

همه ميزها و يا تختهای بيماران بايد ارتفاع قابل تغيير داشته باشند، بطوريکه با اهرم هيدروليکی يا الکتريکی سطح آنها بالا يا پايين برود و هر شخص با توجه به نياز خود بتواند آن را تغيير دهد.

هنگام مرتب کردن تخت بيمار و يا تعويض ملحفه آن موارديکه را که در مورد مرتب کردن تخت خواب توضيح داده شد، رعايت کرده و ترجيحا" دو نفری اين کار را انجام دهيد.

پرستاران عزيز بايد طوری آموزش ببينند که بتوانند بر اساس توانائيهايشان، تجهيزات مناسب و مورد نياز خود را جهت استفاده مطلوب در محيط کار انتخاب کنند.

محيط کار پرستاری بايد از نظر شرايط روانی، سروصدا ، نور، دما، حجم و کار مناسب تا بدين ترتيب از استرس های فزآينده کاسته شود.

در خاتمه لازم به ذکر است که در برخی کشورها جهت بعضی مشاغل خاص مدرسه کمر ( Back School ) اختصاصی داير می گردد.

( Back School ) صنعتی در بهداشت صنعتی يا مدرسه کمر در بهداشت حرفه ای و يا به عنوان بخشی از برنامه توانبخشی و ... البته در اين کتاب جای بحث در مورد همه آنها نيست و اميد آنکه توضيحات مختصر اين بخش بتواند برای خوانندگان عزيز مفيد واقع شده مورد استفاده قرار گيرد.

تصحيح برخی وضعيتهای پرخطر

بلند کردن اشياء بعد از نشستن طولانی:

برداشتن اشياء بعد از دوره های طولانی نشستن، می تواند آسيب پذيرترين وضعيت را برای ستون فقرات کمری شما بوجود آورد. اين وضعيت در مسافرتهای طولانی بسيار اتفاق می افتد. بطوريکه شما بعد از نشستن بمدت طولانی در قطار ، اتومبيل و يا در هواپيما، در حالت خميده و دولا شده، اقدام به برداشتن و جابجا کردن چمدانهای سنگين کرده و بدين ترتيب آسيب زيادی به ستون فقرات کمری خود وارد می کنيد. چنين وضعيتی می تواند آغاز گر درد کمر از همان لحظه و يا حتی صبح روز بعد باشد.

جهت پيشگيری از بروز چنين دردهايی شما می توانيد بعد از بلند شدن از روی صندلی، به حالت ايستاده قرار گرفته و مطابق شکل گودی کمر را افزايش داده و بدين ترتيب، قوسهای ستون فقرات و رباطهای کمری را که تا بحال خميده و بی حرکت قرار داشتند، به وضعيت طبيعی خود برگردانيد.

غوز کردن پس از ورزش سنگين:

اين يک خطر سنگين شگفت آور است که ورزشکاران بدان مبتلا می شوند. پس از يک روز کار سخت و ورزش سنگين و خسته شدن تمام عضلات پس از يک فعاليت پر انرژی مطمئنا" نياز به يک استراحت ايده ال خواهيد داشت و بدترين وضعيت، استراحت کامل روی يک راحتی بزرگ و نرم به حالت خميده است.

بهترين استراحت پس از هر فعاليت طاقت فرسايی، خوابيدن به پشت يا دمر خوابيدن بمدت 10 دقيقه است. ( دمر خوابيدن بهتر است ) .

حالت ديگر اين است که مطابق شکل به پشت خوابيده و برای مدت ده دقيقه پاهای خود را روی يک صندلی قرار دهيد. هميشه با برگرداندن قوسهای ستون فقرات به حالت طبيعی می توان از بروز چنين دردهايی جلوگيری کرد.

ايستدن طولانی، يک وضعيت خطر است چرا که پس از مدتی عناصر حمايت کننده ستون فقرات ( عضلات و ليگامانها ) که خسته شده و قدرت حفظ قوسهای طبيعی ستون فقرات را نخواهد داشت. اين وضعيت منجر به افزايش قوس کمری و بروز کمر درد می شود.

درمانهای رايج کمر درد:

درمانهای دارويی : درمانهای دارويی شامل داروی اختصاصی برای نوع بيماری و در صورت لزوم تجویز مسکن جهت درمان علامتی درد است. همانطور که گفته، هدف اصلی در درمانهای دارويی، درمان علت بيماری است و چنانچه علت بيماری قابل درمان نبوده و يا جزو علل مکانيکی کمردرد باشد، دارو را می توان به صورت مسکن تجويز نمود که بهتر است غير استروئيدی و بدون کورتون باشد. بديهی است در چنين مواردی استفاده از مسکن می تواند به طور موقتی باشد و انجام روشهای فيزيکی مانند فيزيوتراپی و تمرينات درمانی حتما" ضروری است.

درمانهای فيزيکی :

برای معالجه برخی از بيماران مبتلا به کمردرد، علاوه بر درمانهای علامتی توسط داروهای مسکن، لازم است درمانهای فيزيکی نيز انجام شود.

اين درمانها، تنوع زيادی دارند و از روشهای بسيار قديمی کمردرد مانند طب سوزنی ( از چين ) و ماساژ ( از فرانسه ) تا متدهای جديد فيزيوتراپی توسط دستگاههای پيشرفته را شامل می شوند.

برخی از روشهای فيزيوتراپی در درمان کمردرد عبارتند از :

-حرارت درمانی: گرم کردن و يا سرد کردن عضو دردناک جهت کنترل درد از ديرباز توسط بشر استفاده می شده است. گرما درمانی امروزه به دو صورت سطحی ( برای پوست ) و عمقی ( برای مفاصل و يا عضلات ) توسط دستگاههای پيشرفته فيزيوتراپی انجام می شود.

الکتريسيته درمانی: به تجربه ثابت شده است که طول موج و فرکانسهای خاصی از جريان برق در کنترل درد، ترميم رخم، تقويت عضلات و بسياری موارد ديگر موثر بوده و امروزه دستگاههای پيشرفته الکتريکی به اين منظور طراحی شده اند.

مانيپولاسيون : اين روش که در بين عامه مردم به نام جا انداختن شناخته شده است، در موارديکه انحراف کوچکی در ستون فقرات ايجاد شده باشد، مورد استفاده قرار گرفته و آن را اصلاح می کند. مانتيپولاسيون حتما" بايستی توسط پزشک متخصص و يا متخصص فيزيوتراپی آموزش ديده انجام گردد، در غير اين صورت بسيار خطرناک بوده و ممکن است سبب آسيب به نخاع شده و يا افرادی که مبتلا به پوکی استخوان هستند سبب ايجاد شکستگی مهره ها شود.

ليزر درمانی: استفاده از ليزرهای کم توان نظير ليزر آرگون هليم و ياقوت با هدف کاهش درد افزايش روند ترميم زخم ها، کاهش التهاب و بسياری از موارد ديگر موثر بوده و امروزه توسط فيزيوتراپيست ها استفاده می شود.

آب درمانی: شامل يکسری حرکات ورزشی داخل آب می باشد و از آنجائيکه در اين وضعيت بيمار درد کمر را کمتر احساس می کند بسيار مفيد است.

تمرينات درمانی :

يکی از مفيدترين روشهای درمانی کمر درد است و در صورت استمرار بطور موثری از عود کمر درد نيز جلوگيری می کند. تمرينات درمانی انواع مختلفی دارند و بسته به محل درد علت درد و وضعيت ستون فقرات ( از جمله ميزان انحناهای آن ) نوعی از تمرين قابل توصيه است.

درمانهای ارتوپدی:

درمانهای ارتوپدی فنی شامل يکسری ابزارهای کمکی است که توسط کارشناس ارتوپدی فنی جهت بيمار ساخته می شود.

مانند: کرستهای ستون فقرات ( کرستهای کمر و گردن ) که بطور شايع استفاده می شوند. اين وسايل می توانند بطور موقت در کاهش درد و اسپاسم عضلات مفيد باشند ولی استفاده طولانی مدت و مستمر آنها مضر است و سبب آتروقفی ( لاغر شدن ) عضلات حمايت کننده شده و پس از مدتی نتيجه معکوس می دهد.

درمان جراحی :

درمان جراحی، آخرين روش جهت کنترل درد ستون فقرات و آنهم در شرايط خاصی می باشد و در شرايط معمول به هيچ وجه قابل توصيه نيست. طبق آمار، امروزه در مورد فتق ديسک بين مهره ای تنها در 15-5 درصد موارد جراحی توصيه می شود که شامل موارد زير است:

1.

دردر بيمار آنقدر شديد می باشد که با استراحت بهبود نيافته و به دارو جواب ندهد و موجب اختلال جديد در فعاليتهای روزمره و يا اجتماعی بيمار گردد.
2.

بيماری طوری پيشرفت نمايد که منجر به فلج اندام، اختلالات حسی و يا بی اختياری ادرار باشد.
3.

در حال حاضر 95-85 درصد ديسکهای کمری بدون جراحی و با روشهای درمانی که قبلا" توضيح داده شده بهبود می يابند.
4.

نکته قابل توجه اين است که جراحی، درمانی قطعی دردهای کمری ناشی از ديسک نمی باشد و پس از آن، انجام تمرينات درمانی و در بعضی شرايط استفاده از روشهای فيزيوتراپی جهت کاهش درد ضروری است.

سائيدگی و درد مفاصل ( آرتروز )

سائيدگی مفاصل شايع ترين علت درد و ناتوانی در افراد مسن و شايع ترين بيماری مفصلی است. در خانم ها سائيدگی مفاصل زانو و دست و در مردان سائيدگی مفصل لگن شايع تر است.

علايم ساييدگی مفصل در خانم ها شايع تر است. افراد چاق بيشتر از سايرين دچار سائيدگی مفصل زانو می شوند.

ديابت، فشارخون بالا و افزايش اسيداوريک خون نيز باعث افزايش احتمال سائيدگی مفصلی می گردند. سائيدگی مفصلی معمولا" خود را با درد نشان می دهد که با افزايش ميزان سائيدگی ، مقدار درد بيشتر مي شود. سپس درد مفاصل باعث ضعف عضلانی و درد در عضلات مربوط به آن مفصل می شود. در صورت تقويت عضلات، اين درد کاهش می يابد. برخی از بيماران از خشک بودن بدن و مفاصل بعد از بيدار شدن از خواب شکايت می کنند، اما معمولا" خشکی بدن کمتر از نيم ساعت طول می کشد.

پيشگيری از آسيب های مفصل زانو:

به گفته متخصصان مفصل زانو مهم ترين مفصلی است که وزن بدن را تحمل می کند از اين رو کاهش وزن موثرترين راه پيشگيری و درمان آسيبهای وارده به اين بخش از بدن است.

دکتر " محمدرضا هاديان " عضو انجمن فيزيوتراپی ايران و استاد دانشگاه، در اين باره به خبرنگار خبرگزاری دانشجويان ايران ( ايسنا ) واحد علوم پزشکی ايران، گفت: مفصل زانو در تمام فعاليت های انسان مانند ايستادن، راه رفتن و حتی نشستن در معرض فشارهای مکانيکی زياد که ناشی از وزن، حمل بار و حتی ماندن در يک موقعيت ثابت است، قرار دارد.





وی ادامه داد: بعنوان مثال فشار وارد بر مفصل زانو در هنگام بالا رفتن از پله ها معادل سه برابر وزن بدن و در هنگام پايين آمدن هفت تا هشت برابر وزن بدن است از اين رو کاهش وزن برای حفظ سلامتی مفاصل به خصوص مفاصل زانو بسيار با اهميت است.

دکتر هاديان، بی تحرکی را نيز خطری جدی برای مفاصل عنوان و تصريح کرد: برخی به غلط بر اين باورند که فقط با حذف فشار بر روی مفصل و ثابت نگه داشتن آن مشکل حل می شود در حالی که عدم تحرک مناسب خود خطری جدی برای بروز بيماری های مفصل همچون آرتروز است چرا که تغذيه مفصل از طريق تحرک انجام می شود.

وی نحوه نشستن به صورت چهارزانو، چمباته زدن و استفاده از توالتهای ايرانی را از جمله موارد تشديد کننده آسيب های مفصلی دانست و گفت: تبعيت از اين روش های غلط زندگی، افراد را در سنين پايين مستعد ابتلا به آسيب های مفصلی می کند.

دکتر هاديان در پايان تصريح کرد: مطالعات نشان داده است، علاوه بر کاهش وزن با تغذيه مناسب و انجام ورزش های مناسب می توان به پيشگيری و درمان آسيب های مفصلی کمک کرد.

توصيه هايی برای درمان آرتروز :

1.

وزن بدن بايد کم شود.
2.

استفاده از گرما باعث کاهش درد می شود. برای اين کار می توان از کيسه آب گرم استفاده کرد. اگر استفاده از گرما ممنوعيت خاصی نداشته باشد، می توان از روشهای زير استفاده کرد:

الف ) قرار دادن مفصل مبتلا در آب گرم 40-38 درجه سانتيگراد و ماساژ آرام آن .

ب ) استفاده از دوش آب گرم .

ج ) قرار دادن کيسه آب گرم درون يک حوله و استفاده از آن بر روی اندام مبتلا به درد.

بايد توجه کرد که در برخی از بيماری ها استفاده از کيسه ی آب گرم بسيار مضر است و قبل از استفاده از آن حتما" بايد با پزشک مشورت کرد. همچنين کيسه آب گرم نبايد بر روی اندام مبتلا قرار داده شود. از گذاشتن آن در زير اندام يا خوابيدن بر روی آن نيز بايد خودداری شود.

3- از کفش مناسب استفاده شود.

4- از دو زانو و چهار زانو زدن و ايستادن طولانی مدت خودداری گردد.

5- از بالا و پايين رفتن از پله ها تا حد ممکن اجتناب شود.

6- به جای نشستن روی زمين، از صندلی استفاده شود.

7- ورزش: انجام برنامه ورزشی و تقويت عضلات می تواند به اندازه داروهای ضد درد در درمان سائيدگی مفصلی موثر باشند.

بی حرکتی می تواند باعث بدتر شدن سائيدگی مفصلی گردد. لذا نبايد نگران سائيدگی مفصل در اثر انجام فعاليت های توصيه شده توسط پزشک بود. انجام اشتباه حرکات ورزشی باعث بدتر شدن علائم و درد می گردد.





مراقبت از زانوها:

زانو، اندام های حساس و مهم بدن است که در پياده روی و انواع ورزشها نقش حساسی داشته و سلامت و قوت آن، ما را در انجام کارهای روزمره و انجام انواع ورزش توانمند می سازد. مفصل زانو مهمترين مفصلی است که وزن بدن را حمل می کند. از اين رو تمام فعاليتهای انسان مانند کار سنگين، کمر تحرکی و افزايش وزن می تواند آسيب زيادی به اين قسمت بدن وارد آورد. فشار وارده به زانوها در موقع بالا رفتن از پله ها 3 برابر وزن بدن و در موقع پايين آمدن از پله ها 8-7 برابر وزن بدن می باشد از اين رو کاهش وزن برای حفظ سلامتی مفاصل به ويژه مفصل زانو اهميت زيادی دارد. بنابر اين گزارش بی تحرکی نيز خطر جدی برای مفصل زانو می باشد. برخی معتقدند که با بی تحرکی و ثابت نگهداشتن زانو و همچنين حذف فشار از روی آن می توان به حفظ سلامت زانو کمک کرد در حالی که بی تحرکی خطر جدی برای بروز بيماريهای مفصل و آرتروز است. زيرا تغذيه مفصل از طريق تحرک تامين می شود. لازم به ذکر است که نحوه نشستن بصورت چهارزانو عامل تشديد کننده مهمی در تخريب غضروف مفصلی بشمار می آيد در حاليکه کاهش وزن همراه با تغذيه و انجام ورزشهای مناسب می تواند به پيشگيری و درمان آسيبهای مفصلی کمک کند.

نکاتی چند برای مراقبت از زانوها :

- زانوها نياز به حرکت دارند. تحرك ، به تغذيه مفصل، حفظ قدرت عضلانی و دامنه حرکتی زانو کمک می کند.

- اگر به کارهايی اشتغال داريد که ناگزيريد برای مدتی طولانی روی صندلی بنشينيد، ساعتی يک بار از جای خود برخيزيد و پنج دقيقه راه برويد. همچنين هنگام نشستن می توانيد پاشنه های پا را از روی زمين بلند کنيد يا زانوها را صاف نگه داريد.

- افرادی که ناچارند مدتی طولانی بايستند، ساعتی چند بار زانوهای خود را خم کنند. همچنين توصيه می شود که در طول روز، چند بار روی پاشنه پا بايستند و چند قدم راه بروند. اين افراد به منظور پيشگيری از زانو درد، بايد از روشهای تقويت کننده زانو استفاده کنند.

- بيمارانی که برای مدتی طولانی بستری بوده اند و قادر به راه رفتن نيستند، بايد در طول روز حداقل سه بار انقباضات يا ورزش های ايستايی زانو را انجام دهند.

- هنگام خوابيدن به صورت طاق باز، بالش را زير زانوهای خود قرار دهيد. چنانچه به پهلو می خوابيد، بين زانوها بالشی قرار دهيد، اما اگر عادت داريد که بر شکم بخوابيد، ( که عادت نادرستی است و از منظر اسلام نيز مکروه می باشد ) بالش را زير ساق ها بگذاريد.

با انجام منظم ورزش های تقويتی و کششی، قدرت عضلانی و انعطاف پذيری بافت های اطراف مفصل را بهبود ببخشيده و از بروز ضايعات زانو پيشگيری نماييد. همچنين سعی کنيد حرکات زانو را در دامنه کامل انجام دهيد. اين کار به حفظ دامنه کامل حرکتی مفصل کمک می کند.

ورزش های زانو را ابتدا با تعداد کم ( پنج بار ) و دو بار در طول روز شروع کنيد و با بهبود وضعيت جسمانی، تعداد و دفعات تکرار آن را افزايش دهيد.

- توصيه می شود که در مراحل ابتدايی، در هر جلسه يک حرکت ورزشی انجام دهيد و اگر حرکتی موجب ناراحتی شما شد، از انجام آن خودداری کنيد.

- از انجام ورزش هايی که موجب درد، ناراحتی و تورم زانو می شود، خودداری کنيد، اما بايد درد مفصلی و درد عضلانی که در مراحل اوليه تمرينات ورزشی بروز می کند، تمايز قائل شويد. دردهای عضلانی معمولا" بطور تاخيری، يعنی چند ساعت پس از انجام تمرينات بروز می کنند. اين دردها، به مرور زمان با تداوم برنامه ورزشی از بين می رود.

- اگر افزايش وزن داريد، با برنامه های مناسب ورزشی و غذايی، وزن خود را کاهش دهيد. به خاطر داشته باشيد که کاهش وزن موجب کاهش فشار وارده بر مفصل می شود.

- از انجام اعمالی نظير بلند کردن اجسام بسيار سنگين و حمل بار به مدت طولانی اجتناب کنيد، زيرا اين کار فشار زيادی بر زانوها وارد می سازد. اگر ناگزير به حمل اجسام سنگين هستيد، عضلات زانو را با ورزش تقويت کنيد و بين فعاليتهای خود، زمانی را به استراحت اختصاص دهيد.



گرفتگی ناگهانی عضلات هنگام پياده روی



اگر بعد از 5 دقيقه پياده روی يا بيشتر، عضلات ساق پای شما دچار گرفتگی و درد شد، ولی ساير اوقات اينگونه نبود، نشان می دهد شما دچار لنگی پا بصورت متناوب هستيد که در اثر نرسيدن خون کافی به پاها اتفاق می افتد.

هنگام پياده روی، اگر سرخرگ هايی که خون را به سمت پاها می برند، دچار گرفتگی شوند، ديگر نمی توانند مقدار زيادی خون را به سمت پاها عبور دهند و در نتيجه عضلات ساق پای شما دچار آسيب و درد می شود.

هنگام پياده روی، عضلات پاهای شما نياز به مقدار زيادی خون دارند. بنابراين اگر سرخرگ هايی که خون را به سمت پاهای شما می برند، دچار گرفتگی شوند، ديگر نمی توانند مقدار زيادی خون را به سمت پاها عبور دهند و در نتيجه عضلات ساق پای شما دچار آسيب و درد می شود.

برای بهبود گرفتگی عضلات پا، آنقدر پياده روی کنيد تا عضلات پای شما درد بگيرد، سپس استراحت کنيد و بعد از برطرف شدن درد، مجددا" پياده روی را شروع کنيد. همچنين بايستی مصرف چربی را کاهش دهيد.

اگر 6 هفته بطور منظم و با برنامه ورزش کنيد، می توانيد بدون احساس هيچ دردی، سه برابر حالت عادی پياده روی کنيد. ولی افرادی که علی رغم اين 6 هفته ورزش منظم، باز هم دچار گرفتگی و دردساق پا می شوند، حتما" دچار گرفتگی سرخرگ ها در ساير قسمتهای بدن خود هستند، بنابراين قبل از شروع برنامه ورزشی نزد پزشک برويد تا از سلامتی خود مطمئن شويد.

برای بهبود اين حالت، آنقدر پياده روی کنيد تا عضلات پای شما درد بگيرد، سپس استراحت کنيد و بعد از برطرف شدن درد، مجددا" پياده روی را شروع کنيد. همچنين بايستی مصرف چربی را کاهش دهيد. حتی ممکن است برای کاهش کلسترول ( چربی ) خون نياز به مصرف دارو داشته باشيد.

آسيب های عضلات پشت ساق پا شايع است و می توانند هر فردی از جمله نوجوانان، ورزشکاران و سالمندان را مبتلا کنند. اين آسيبها اغلب افرادی را گرفتار می کنند که قبل از ورزش و فعاليت شديد بدنی، بدن خود را گرم و آماده نمی کنند.

جراحان ارتوپدی معتقدند بهترين راه برای محافظت از عضلات بدن اين است که قبل و بعد از ورزش، بتدريج و با ملايمت عضلات را تحت کشش قرار دهيم. تحت کشش قراردادن عضلات ساق پا و پا ، علاوه بر کمک در پيشگيری از صدمات آنها، خطر آسيبهای کمر را نيز کاهش می دهد. برای انجام اين کار بر روی زمين بنشينيد و يک ساق پايتان را به حالت کشيده قرار دهيد کف پای ديگرتان را بر روی سطح داخلی ساق پای کشيده قرار دهيد اندکی به جلو خم شويد و در حالی که پنجه پای کشيده تان را به آرامي به طرف بالا نگه داشته ايد آنر با انگشتان دست لمس کنيد.





****

منبع: مقاله " راههای پيشگيری و نحوه مقابله بادردهای کمر و پا" - تهيه كننده : خانم مژگان بهشيد - ارائه شده در كارگاه آموزشي خانواده جانبازان نخاعي معاونت بهداشت و درمان بنياد شهيد و امورايثارگران آذربايجان شرقي و www.isaarsci.ir
[/JUSTIFY]