روش مبارزه با جوندگان

[rouhallah]

روشهای کنترل مبارزه با جوندگان
مقدمه
قبل از شروع به بحث درباره روشهای کنترل ومبارزه با جوندگان لازم است مختصری درباره جوندگان وبیولوژی آنها صحبت شود
بطور کلی این حیوانات دسته ای از پستانداران می باشند که از نظر وضع دندانها از سایرین متفاوتند ومعمولا"در فک فوقانی وتحتانی یک زوج دندان ثنایا و3-4دندان آسیا دارند ودنانهای پیشین آنها خیلی درشت وباند وسخت می باشند.بعضی از آنها قامتی کشیده وبعضی قامتی کوتاه دارند طول آنها 6-5 سانتی مترالی 50سانتی مترتغییرمی کند.بدن انها پوشیده از بدن نرم یا زبر کوتاه یا بلند است ودارای گوشهای نسبتا" بزرگ می باشند دم آنها به تفاوت بلندتر وکوتاهتر از طول جثه خود آنها است واغلب در داخل خاک لانه سازی می کنند وبعضی از گونه ها در خشکی یا آب زندگی می کنند.
خصایص کلی این موجودات
1.قدرت تولید مثل فوق العاده زیاد
2.تحرک نسبتا"زیاد
3.داشتن حس کنجکاوی وترس وشک واحتیاط
4.داشتن زندگی اجتماعی
5.قدرت حس شامه وشنوایی ولامسه قوی
6.قدرت لانه کنی
از نظر ظاهری جوندگان در دسته جات زیر طبقه بندی می شوند
الف)سنجابها و موشهای درختی
ب)موشهای دوپا
پ)جوجه تیغی
ت)موشها وشبه موشها
ث)موشهای آبی
در گروه موشها فامیلهای متعددی وجود دارند مهمترین فامیل انها موریده(muridae)است که موش خانگی (mice) وموش انباری rat)در انجا دارند وسایر انواع موشها متعدد بوده ومهمترین آنها موشهای صحرایی،موش دوپا،موش کلاهو،مریونها ومبومیس می باشند.
یکی از اختصاصات جالب در زندگی موشها قدرت تولید مثل زیاد آنهاست وهمین امر یعنی نیاز مبرم آنها به آب وغذا از مسایلی است که توسط آن می توان یا آن مبارزه کرد ودر مناطقی که آب کمیاب می باشد با مسموم نمودن آب این مبارزه عملی می شود.
قدرت جویدن موشها بسیارقوی می باشد واشیای سخت را می توانند با دندان بریده وخرد کنند.
(مقوا،چوب وحتی سفال وسرب
) وهمچنین دارای قدرت پرش وجهیدن خاص می باشند به سهولت می توانند از دیوارهای عادی وصیقلی بالا بروند انها بخوبی در آب شنا می کنند و در مزارع یا خانه ها بنحو مخصوص ومخفی سوراخهایی جهت زندگی خویش وجمع آوری آذوقه تعبیه می کنند که بعضی اوقات پیدا کردن انها به سختی امکان پذیر می باشد.
آنها در صورت لزوم از نقطه ای به نقطه دیگر مهاجرت می کنند که مهاجرت آنها ممکن است دسته جمعی و یا به علل طبیعی وغیره باشد.
غذای موشها مختلف بوده واز اغلب مواد خوراکی بخصوص غلات وبغولات استفاده می کنند.ریشه ،ساقه،برگ ،گل و میوه، انواع گیاهان نیز مورد مصرف آنها واقع می شوند.
آنها سرتاسر سال را فعالیت دارند بهترین فصل برای انها از بهار تا اواخر پائیزاست و بعضی از آنها زمستان را در خواب به سر می برند و در این مدت هیچگونه فعالیتی ندارند.
دشمنان طبیعی جوندگان و موشها متعددند.پرندگان شکاری،گربه،انسان،مارو بعضی از حیوانات از دشمنان اصلی موشها محسوب می شوند.
در صورتی که جوندگان دارای دشمنان متعدد نبودند بعلت قدرت تولید مثل فوق العاده،قسمت اعظم کره زمین را تسخیر می کردند.
صدمات وخساراتی که این حیوانات به محصولات کشاورزی و موادغذایی وارد می کنند هم اکنون از حد تخمین خارج است.
بدین ترتیب مبارزه با جوندگان در راس برنامه های اقتصادی ممالک مختلف قرار دارد واز طرف دیگر بعضی از بیماریها نظیر طاعون،تیفوس موشی،یرقان هموراژیک وغیره توسط جوندگان به انسان انتقال پیدا می کند گاهی مبارزه با این دشمن طبیعی جزو برنامه های بهداشتی قلمداد می شود.
کنترل و مبارزه با جوندگان
در بین جوندگان انواع موش خانگی وصحرائی فراوانترین افات بوده وباعث خسارات زیاد اقتصادی بهداشتی می گردند علاوه بر این دو دسته دیگر از جوندگان مانند موش کور زیرزمینی وخرگوش وسنجاب وغیره در شرایط خاصی ممکن است ایجاد زیانهای مختلفی نمایند.
راههای مبارزه وکنترل با جوندگان
1-طریقه مکانیکی
در این طریق با استفاده از تله ها ویا برقراری سدها وحصارهایی می توان جوندگان را کنترل نمود.
تله ها بر دو قسم اند: تله های زنده گیر و تله های کشته گیر وبطور کلی نتیجه حاصل از تله چندان زیاد نیست ونمی تواند بکلی موشها را ریشه کن نماید ولی تعداد آنها را تا حدودی کاهش داد وخاصیت تله های زنده گیر ان است که می توان حیوانات شکار شده را پس از صید مورد مطالعه قرار داد
2-طریقه بیولوژیک
در این طریقه با استفاده از اشاعه بیماری بین جماعت جوندگان و یا با انتشار میکروبها آنها را کنترل نمود ویا از طریقه قدیمی نگهداری گربه یا سگ استفاده نمود. طریقه اخیر بیشتر جنبه فانتزی دارد ونتیجه زیادی نخواهد داشت.
3-طریقه استفاده از محیط
این طریقه شامل کنترل مواد غذایی وآب است وبعلاوه ساختن صحیح منازل وانبارها بنحوی که از نظر پرورش وجایگزین شدن موشها رات پروف(rat proof)باشد اهمیت خاصی دارد چون موشها روزانه مقداری آب وغذا نیاز دارند. در دسترس نبودن مواد غذایی زندگی آنها را مشکل کرده اگر این برنامه با مبارزه شیمیایی ومسموم کردن آنها همراه باشد نتایج خوب عاید خواهد شد. روشهای مخصوصی برای جلوگیری از ورود و مسکن گزیدن موشها در ساختمانها بنحوی که این حیوانات نتوانند لانه وآشیانه بسازند.
4-مبارزه بطریق شیمیایی
در این مبارزه از مواد شیمیایی مختلف استفاده می شود وسموم گوناگونی برای این منظور مصرف می شود که بعنوان موش کشها یا جوندکشها نامیده می شود
طبقه بندی موشها
الف)موش کشهای گازی وتدخینی
ب)موش کشهای معدنی
پ)موش کشهای نباتی
ت)موش کشهای ضد انعقادی
ث)سایر موش کشهای آلی
الف) موش کشهای تدخینی
اغلب حشره کشهای تدخینی می توانند بعنوان موش کشهای تدخینی بکار روند مثل:سیانور کلسیم،برموردومتیل،انیدرید کربنیک
ب)موش کشهای معدنی
اغلب این ترکیبات خیلی خطرناک وسمی هستند تعدادی از آنها از زمانهای قدیم ونسلهای پی در پی شناخته شده وبعنوان موش کش مصرف می شده اند وهرچند که روز بروزمصرف واستفاده ازسموم جدید وشیمیایی مانند وارفارین بیشتر می گردد
تری اکسید ارسنیک،کربنات باریم،فسفر زرد،تالیوم،فسفر دوزنگ ازجمله این گروه از موش کشها بشمار می روند.
پ)موش کشهای نباتی
از این گروه پیازسیل واستریکنینرا مطالعه می کنیم.
پیاز سیل
به فرانسه سیل scilleو به عربی پباز عنصل نامیده می شود گیاهی است از فامیل اورژیناماری تیماurginamaritimaکه آنرا بنام پیازدریایی می نامیم. از زمانهای قدیم درشمال آفریقا پیاز وحشی سیل را جمع آوری و به عنوان موش کش به منظورموش کش به بازار اروپا عرضه داشته اند.

-استریکنین strychnine
: این جسم یکی از آلکالوئید هایی است که در دانهی گیاهی به نام استریکنوس نوکس ومیکا وهمچنین در سایر گیاهان فامیل استریکنوس وجود دارد استریکنین بصورت سولفات زمانی بعنوان سم موش کش به منظور مبارزه با موش،موش کور ، و سایر جوندگان وحشی و پرندگان مضر مصرف گردیدو معمولا" غلات و گندم را با آن آلوده و خیس می کنند .
ت:موش کش های ضد انعقادی عبارتند از
وارفارین warfarin
اولین بار این جسم توسط overmanو همکارانش مورد مطالعه قرار گرفت و خاصیت انعقادی آن گزارش گردید می توان طعمه های حاوی وارفارین را در محل های لازم برای مدت های طولانی قرار دارد تا آنکه موش ها به دفعات و فواصل از آن استفاده کنند معمولا" موش ها پس از 6-5 بار استفاده روزانه از سم میمیرند و ریشه کنی آنها بعد از 2 هفته انجام می پذیرد مرگ به علت ایجاد خونریزی در اثر وارفارین و به علت کم شدن قدرت انعقاد خون اتفاق می افتدPivalاین ماده تقریبا"دارای همان خواص فیزیولوژی وارفارین مبی باشد در موشهایی که چند روز ان را مصرف می کنند مرگ بعلت خونریزی بهمان طوری که در وارفارین شرح داده شده است و این جسم هم کمی خاصیت حشره کشی و ضد قارچی دارد زیرا در اثر رشد قارچ و پرورش حشرات در طعمه های حاوی pivalاثری دیده نمی شود.
کوماکلرcoumachlor
سمی ضد انعقاد واز طریق مصرف در داخل طعمه ها موثر واقع می شود این سم اغلب بعنوان (سم ردپا گیرنده)بکار می رود برای این منظور سم را بمقدار1/درصددر پودر بی اثری مخلوط می کنند و در محلهای که موشها رفت وامد می کنند بر روی سطوح می پوشانند
دی کومارین dicoumarin
از نظر تاریخی این جسم اولین سم ضد انعقادی است که در سال 1948توسط اوکنرoconnerبعنوان موش کش پیشنهاد شده واولین بار روی موشهای سفید ازمایشگاه وسپس روی رده های وحشی ازمایش شده است.
ث)سایر موش کش های آلی بغیر از سمومی که بعنوان موش کش در بالا به ان اشاره گردیده از مواد دیگری مانند antu

(نفتیل اوره) فلوئوراستات سدیم،کاستریکسcastrixنیز برای معدوم نمودن موشها می توان استفاده نمود.
در خاتمه نیز لازم است چند کلمه در مورد طعمه گذاری اشاره نمود
طعمه ها بر ذو نوع خشک و مرطوب می باشند. در طعمه های خشک ازآرد گندم ونرم کرده بقولات استفاده می شود ومواد دیگری از قبیل قند وگرد گردو به آن اضافه نمود و پس از انکه این طعمه ها را در مسیر موشها قرار دادیم مقداری سم را به ان اضافه می کنیم.
طعمه های مرطوب
گاهی از میوه جاتی مانند نارگیل وغیره وهمچنین نان خیس کرده ،خمیر آرد گندم ،برنج پخته شده نیز بکار می رود.
اصولا" طعمه گذاری وانتخاب طعمه مناسب وبالاخره تعیین سم موش کش باید طوری باشد که مورد پسند موشها واقع گردد وشک وتردید آنها را باعث نگردد.
محل طعمه گذاری باید مخصوص ومعین بوده ،گاهی در داخل لانه ها وگاهی در مسیر حرکت موشها قرار داده شود.
باید مقدار وتعداد طعمه ها کافی باشد
در منازل طعمه گذاشته شده باید در دسترس اطفال وحیوانات قرار داده نشود.
در محلهایی که درها ومنافذ ومحلهای عبور ومرور بخوبی بسته می شود استفاده از گازها وسموم تبخیر شونده ودود کننده بسیار مفید است واین عمل درکشتی ها،انبارها ومخازن انجام می گیرد.
موش کش ایده ال موش کشی است
بدون بو وطعم باشد.
قدرت کشندگی خوبی داشته باشد.
روی تمام سنین وانواع مختلف موشها موثر باشد
از استعمال آن خطراتی متوجه انسان و حیوانات اهلی نگردد .
تهیه کنندگان
ایوب روزپیکر دانشجوی کارشناسی ناپیوسته بهداشت محیط
ابوالفضل قوایی دانشجوی کارشناسی ناپیوسته بهداشت محیط
مسعود درویش دولت آباد دانشجوی کارشناسی ناپیوسته بهداشت محیط
منابع ومناخذ
حشره شناسی در پزشکی وبهداشت تالیف مهندس پریوش حلم سرشت واسماعیل دل پیشه