تاریخچه بهداشت محیط در ایران

[naderloo]

مهندسي بهداشت از سال 1331 تا سال 1335 غالبا به صورت تيمي مركب از مهندسين كادر ستادي وزارتخانه در نقاط مختلف كشور فعاليت داشته اند . وظايف آنها علاوه بر تهيه دستوالعمل ها و فرمهايي در زمينه مراكز تهيه و توزيع و فروش مواد غذايي و اماكن عمومي ،‌ مبارزه با حشرات و جوندگان ، دفع فضولات جامد ،‌بهسازي منابع آب و طراحي نقشه هاي تيپ و اجراي پروژه هاي تامين آب آشاميدني بود ( در اين مدت نسبت به اجراي لوله كشي آب آشاميدني46 شهر در ايران اقدام شده است ) طراحي پروژه هاي آب آشاميدني با همكاري مهندسي مشاور ليچ فيلد صورت مي گرفت . در آذر ماه سال 1332 اولين دوره كمک مهندسي ايران با حضور 5 نفر از شهرستان تبريز ،‌5 نفر از تهران ، 5 نفر از شيراز ، 2 نفر از بابل و 2 نفر از رشت (جمعاپ 24 نفر) در پاكدشت ورامين (پلدشت سابق) تشكيل گرديد .

از سال 1335 مهندسي بهداشت بصورت اداره كل درآمد و در مدت كوتاهي در بسياري از استانهاي كشور ادارات مهندسي بهداشت ايجاد شدند . اداره مهندسي بهداشت تبريز در يازدهم ارديبهشت ماه سال 1331 با استخدام 6 نفر به مديريت آقاي مهندس علي بني سليماني شيباني و آقاي مهندس اسكات براندول آغاز به كار كرده و در فعاليتهاي اوليه ضمن سمپاشي معدودي از منازل شهر تبريز نسبت به اجراي اولين پروژه آب آشاميدني در روستاي مايان سفلي اقدام نموده است .

در سال 1340 مدت كوتاهي مهندسي بهداشت با اداره ريشه كني مالاريا ادغام گرديد ولي بنا به دلايلي ، ادامه فعاليت واحدهاي ادغام يافته ممكن نشده و در نتيجه مجددا اداره كل مهندسي بهداشت مستقلا به كار خود ادامه اد .

در طي سالهاي 1335-40 بعلت بوجود آمدن سازمانهاي و وزارتخانه هايي مرتبط با آب و برق مسئله تامين آب شهري از وظايف بهداري سابق منفك و به عهده وزارت آب و برق كشور گذاشته شد و بر تامين اب آشاميدني و بهسازي محيط روستاها توسط اداره كل مهندسي بهداشت تاكيد شد .

در طي سالهاي قبل از 1340 و بعد از آن تعداد زيادي از مهندسين رشته هاي مختلف بويژه ساختمان و شيمي جهت اخذ تخصص در زمينه بهداشت و مدارك تحصيلي فوق ليسانس ، اكثرا با استفاده از بورسهاي بين المللي به خارج از كشور اعزام شدند .

در اين‌ راستا پيرو تشكيل‌ دوره‌ كمك‌ مهندسي‌ بهداشت‌ و دوره‌ كمك‌ بهسازي‌ از اوان‌ تشكيل‌ اداره‌ مهندسي‌ بهداشت‌ به‌ همت‌ آقاي‌ دكتر فريس‌ در پاكدشت‌ ورامين‌ ، اولين‌ دوره‌ بهسازي‌ با پذيرش‌ ليسانسيه‌ هاي‌ علوم‌ (شيمي‌ ، فيزيك‌ ، زيست‌ شناسي‌ ،...) در دانشكده‌ بهداشت‌ دانشگاه‌ تهران‌

آ غاز فعاليت‌ نمود ، اين‌ دوره در سال 1345 تبديل به دوره عالي بهسازي گرديد كه مدرك تحصيلي آن فوق ليسانس بود . در حال حاضر در 18 دانشگاه اقدام به تربيت نيروي انساني كارشناس در زمينه بهداش محيط و در 26 دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي و درماني نيز نسبت به تربيت كارداني بهداشت محيط اقدام مي نمايند .

نشكيلات اداره كل مهندسي بهداشت در سال 1344 شامل ادارات آب و فاضلاب ، بهسازي (شهر و روستايي)، هوا و محيط كار بود .

نيروي انساني مهندسي بهداشت در سال 1344 در سطح كشور جمعا 564 نفر بود ، كه در حال حاضر به استثناء كادر اداري حدودا 3714 نفر پزسنل تخصصي شامل 999 نفر كارشناس و كارشناس ارشد و 2815 نفر كاردان بهداشت محيط در واحدهاي بهداشت محيط سطح كشور مشغول انجام وظيفه مي باشند ، از اتفاقات مهم براي اداره كل ، تصويب قانون مواد خوردني ، آشاميني ، آرايشي و بهداشتي در سال 1346 بود كه زمينه اجراي قانونمندي را براي كنترل بهداشتي مراكز تهيه ، توزيع و فروش مواد غذايي و اماكن عمومي با استفاده از ماده 13 فراهم نمود .

در سال 1346 تامين آب آشاميدني و بهسازي محيط روستاها از وزارت بهداري به وزارت آباداني و مسكن انتقال يافت و در همين سال اداره كل مهندسي بهداشت به اداره كل بهداشت محيط تغيير نام يافت . در سال 1351 وظايف مذكور به عهده وزارت كشاورزي و پس از تشكيل وزارت تعاون به آن وزارتخانه محول گشت ، در سال 1356 با مصوبه اي وظايف ياد شده مجددا به اداره كل بهداشت محيط اعاده شد كه در سال 1358 مصوبه مذكورمورد تاكيد شوراي انقلاب جمهوري اسلامي ايران قرار گرفت .

اجراي پروژه هاي تامين آب آشاميدني روستاها و عمليات بهسازي محيط با پيروزي انقلاب اسلامي توسعه قابل ملاحظه اي يافت ، ولي با توجه به اهميت و گسترش ساير فعاليتهاي بهداشت محيطي و لاجرم براي هماهنگ كردن تشكيلات بهداشت محيط با شبكه هاي بهداشتي و درماني كشور در سال 1369 مسئوليت تامين آب آشاميدني روستاها به سازمان جهاد سازندگي واگذار گرديد و بدينوسيله زمينه ادغام فعاليتهاي بهداشت محيط در شبكه فراهم شد .

در سال 1374 براي تعديل نيروي انساني و كاهش ابعاد تشكيلاتها در وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشكي دو اداره كل بهداشت محيط و اداره كل بهداشت حرفه اي ادغام يافتند ، با ادامه روند كوچك سازي تشكيلات و واگذاري بعضي از وظايف به بخش خصوصي تفويض اختيار مسئوليتها به دانشگاههاي علوم پزشكي و خدمات بهداشتي و درماني در آذر ماه 1379 اداره كل بهداشت محيط و حرفه اي به دفتر سلامت محيط كار و حرفه اي تغيير نام يافت .
منبع:http://habibaraz.blogfa.com

تاریخچه بهداشت محیط در ایران به روایتی دیگر:
مهندسي بهداشت از سال 1331 تا سال 1335 غالبا״ به صورت تيمي مركب از مهندسين كادر ستادي وزارتخانه در نقاط مختلف كشور فعاليت داشته اند . وظايف آنها علاوه بر تهيه دستوالعمل ها و فرمهايي در زمينه مراكز تهيه و توزيع و فروش مواد غذايي و اماكن عمومي ،‌ مبارزه با حشرات و جوندگان ، دفع فضولات جامد ،‌ بهسازي منابع آب و طراحي نقشه هاي تيپ و اجراي پروژه هاي تامين آب آشاميدني بود ( در اين مدت نسبت به اجراي لوله كشي آب آشاميدني46 شهر در ايران اقدام شده است ) طراحي پروژه هاي آب آشاميدني با همكاري مهندسي مشاور ليچ فيلد صورت مي گرفت . در آذر ماه سال 1332 اولين دوره كمك مهندسي ايران با حضور 5 نفر از شهرستان تبريز ،‌‌‌‌5 نفر از تهران ، 5 نفر از شيراز ، 2 نفر از بابل و 2 نفر از رشت (جمعا״ 24 نفر) در پاكدشت ورامين (پلدشت سابق) تشكيل گرديد . از سال 1335 مهندسي بهداشت بصورت اداره كل درآمد و در مدت كوتاهي در بسياري از استانهاي كشور ادارات مهندسي بهداشت ايجاد شدند. در سال 1346 تامين آب آشاميدني و بهسازي محيط روستاها از وزارت بهداري به وزارت آباداني و مسكن انتقال يافت و در همين سال اداره كل مهندسي بهداشت به اداره كل بهداشت محيط تغيير نام يافت . در سال 1351 وظايف مذكور به عهده وزارت كشاورزي و پس از تشكيل وزارت تعاون به آن وزارتخانه محول گشت ، در سال 1356 با مصوبه اي وظايف ياد شده مجددا״ به اداره كل بهداشت محيط اعاده شد كه در سال 1358 مصوبه مذكورمورد تاكيد شوراي انقلاب جمهوري اسلامي ايران قرار گرفت . اجراي پروژه هاي تامين آب آشاميدني روستاها و عمليات بهسازي محيط با پيروزي انقلاب اسلامي توسعه قابل ملاحظه اي يافت ، ولي با توجه به اهميت و گسترش ساير فعاليتهاي بهداشت محيطي و لاجرم براي هماهنگ كردن تشكيلات بهداشت محيط با شبكه هاي بهداشتي و درماني كشور در سال 1369 مسئوليت تامين آب آشاميدني روستاها به سازمان جهاد سازندگي واگذار گرديد و بدينوسيله زمينه ادغام فعاليتهاي بهداشت محيط در شبكه فراهم شد . در سال 1374 براي تعديل نيروي انساني و كاهش ابعاد تشكيلاتها در وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشكي دو اداره كل بهداشت محيط و اداره كل بهداشت حرفه اي ادغام يافتند ، با ادامه روند كوچك سازي تشكيلات و واگذاري بعضي از وظايف به بخش خصوصي تفويض اختيار مسئوليتها به دانشگاههاي علوم پزشكي و خدمات بهداشتي و درماني در آذر ماه 1379 اداره كل بهداشت محيط و حرفه اي به دفتر سلامت محيط وكار تغيير نام يافت .
منبع:http://soleymani.blogfa.com

تاریخچه بهداشت محیط در ایران به روایتی دیگر:
سازمان جهانی بهداشت (WHO) سلامتی را حالت کامل رفاه جسمی ،روحی و اجتماعی و نه فقط عدم بیماری یا ناتوانی تعریف کرده است، لذا بهداشت محیط همه عوامل محیطی موثر بر سلامتی انسان و هر بیماری با اتیولوژی محیطی را در برمی گیرد، بنابراین شامل علوم پزشکی ،بهداشت و حتی مسائل ژنتیکی نیزمی شود زیرا که بسیاری از عوامل محیطی باعث جهش ژنها شده و بعضی شرایط را برای انتقال بیماریهای ژنتیکی فراهم می آورند . بهداشت محیط بر عوامل بیماریزا و بیماریهای ناشی از آنها در سطح جامعه اشاره می نماید ،به عبارت دیگر در بهداشت محیط، جامعه جایگزین فرد بیمار شده و مورد مطالعه قرار میگیرد و اخیراً عوامل محیطی ناشی از فعالیتهای انسانی که منجر به فشارهای روحی می شوند از قبیل سر وصدا، ازدحام و شلوغی که مسائل مربوط به آنها زمانی از وظایف روانپزشکان و مهندسین شهرسازی بود در مباحث بهداشت محیط وارد شده است.
● تاریخچه بهداشت محیط در ایران:
تا اواخر دوران قاجار هیچگونه نشانه ای از تشکیلات منظم و قانونی برای مدیریت امر بهداشت و درمان مملکت در دست نیست. سرتاسر کشور آماج یورشهای قحطی و بیماریهای واگیر دار بصورت اپیدمی بود. تنها تعدادی بیمارستان که اکثر آنها راخارجی ها اداره می کردند در گوشه و کنار مملکت وجود داشت. اولین قدم در راه تشکیل یک مرجع قانونی برای رسیدگی به سلامت مردم در کشور با تشکیل شورایی به نام هیئت صحیه (مجلس صحت) در محل دارالفنون برداشته شد و در سال ۱۳۰۰ وزارتخانه جدیدی بنام وزارت صحیه و فواید عامه تاسیس گردید. با تشکیل وزارتخانه و ادغام مجلس صحت با آن ،این مجلس به شورای عالی صحیه تغییر نام یافت و در سال ۱۳۰۵ اداره جدیدی به نام اداره کل صحیه عمومی مشغول به کار شد. باید دانست که در این سالها اکثرامور بهداشت شهری از قبیل نگهداری واداره شیرخوارگاه ها ، یتیم خانه ها و حمامهای عمومی جزءوظایف شهرداریها بود.در تاریخ ۲۸/۶/۱۳۲۰شمسی وزارت بهداری با تشکیلات جدید تاسیس گردید. در این سال امور بهداشت و درمان شکل قانونی یافت و برنامه هایی برای آن تدوین گردید. در سال ۱۳۳۲ اداره کل مهندسی بهداشت محیط وزارت بهداری تأسیس گردید و یکی از اهداف آن اجرای طرحهای توزیع آب سالم برای شهرها و روستاهای کشور بود که موفقیتهای زیادی بدست آورد و در سال ۱۳۴۲ بمنظور تأمین و تربیت نیروی انسانی دوره مهندسی بهداشت در دانشکده فنی و بهسازی محیط در بهداری شروع بکار نمود. شایان ذکر است در خرداد ماه ۱۳۳۴ قانون مربوط به مقررات پزشکی ، دارویی و مواد خوردنی و آشامیدنی تصویب گردید و در تبصره ۱۲ ماده ۳۹ آن اعلام نمود وزارت بهداری و شهرداریها مکلفند مراکزی که مواد دارویی و یا غذایی یا آشامیدنی می سازند یا می فروشند را بازدید و در صورت مغایرت با اصول بهداشتی اخطار صادر نمایند ودر صورت تخلف برابر مقررات اقدام نمایند که از جمله وظایف بهداشت محیط اجرای قسمتی از قانون فوق بود. در تیر ماه ۱۳۴۶ قانون مواد خوردنی،آشامیدنی تصویب گردید. و در سالهای ۱۳۴۷ و ۱۳۵۴ مورد اصلاح قرار گرفت و دستورالعملهای لازم را در مورد ساخت، توزیع و فروش مواد غذایی و آشامیدنی تعیین و مجازات متخلفین مربوطه را نیز اعلام کرد. در خرداد سال ۱۳۶۷ قانون تشکیلات و وظایف وزارت بهداشت توسط مجلس شورای اسلامی تصویب گردید و بند ۲ماده ۱ وظایف بهداشت اعلام می دارد: تأمین بهداشت عمومی و ارتقاء سطح آن از طریق اجرای برنامه های بهداشتی خصوصاً در زمینه بهداشت محیط ، مبارزه با بیماریها، بهداشت خانواده ، مدارس و آموزش بهداشت از وظایف وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی می باشد. بدیهی است که تا تاریخ فوق بهداشت محیط در سطح وزارتخانه تحت عنوان مدیریت بهداشت محیط فعالیت می نمود و سال ۱۳۶۷ با ایجاد سیستم های شبکه بهداشتی درمانی بعنوان یکی از اصول P.H.C انجام وظیفه می نماید و مسئولیت آبرسانی روستاها نیز از سال ۶۷ به وزارت جهاد سازندگی واگذار گردید.
● آشنایی بابرخی وظایف بهداشت محیط
هیأت محترم وزیران در جلسه مورخ ۲۴/۴/۱۳۷۱ بنا به پیشنهاد وزارت بهداشت ،درمان و آموزش پزشکی در اجرای بند ۲ماده یک قانون تشکیلات ووظایف بهداشت ، آئین نامه بهداشت بهداشت محیط را تصویب نمود.
▪ تعریف بهداشت محیط :
بهداشت محیط عبارتست از کنترل عواملی از محیط زندگی که به گونه ای روی سلامت جسمی ، روانی و اجتماعی انسان تأثیر می گذارند.
۱) کنترل بهداشت آب آشامیدنی:
بهداشت محیط به منظور حفظ سلامت و بهداشت مردم مکلف است کیفیت آب آشامیدنی عمومی را از نقطه آبگیری تا مصرف از نظر بهداشت تحت نظارت مستمر قرار دهد و سازمانها ، موسسات دولتی و خصوصی تامین کننده آب آشامیدنی عمومی موظف به رعایت همه ضوابط و معیارهای بهداشتی اعلام شده از طرف وزارت بهداشت بوده و باید همه اطلاعات لازم برای بررسی مورد یا موارد و تسهیلات بازدید از تأسیسات را در اختیار وزارت بهداشت قرار دهند.
۲) کنترل بهداشتی اماکن عمومی:
بازدید و بررسی وضعیت بهداشتی اماکن عمومی شامل اماکن متبرکه و زیارتگاهها ، زائرسراها ،هتلها ، مسافرخانه ها ، آسایشگاههای سالمندان ، آزمایشگاهها، حمامها، حمامهای سونا ، استخرهای شنا،سینماها ، پارکها ، مراکز تفریحات سالم، باشگاههای ورزشی ، ترمینالهای باربری،ترمینالهای مسافربری ،توالتهای عمومی، گورستانها و ....
۳) کنترل بهداشتی مراکز تهیه وتوزیع ،نگهداری و فروش مواد خوردنی ، آشامدنی و بهداشتی: این کنترل شامل کارخانه ها، کارگاهها ، سردخانه ها ، اماکن و واحدهایی که به گونه ای نسبت به تهیه و توزیع ، نگهداری و فروش مواد خوردنی، آشامیدنی و آرایشی اقدام می نمایند، می باشد.
۴) کنترل مراکز بهداشتی درمانی :
این کنترل شامل بیمارستانها ، درمانگاهها ، مطبها ، آزمایشگاههای تشخیص طبی، بخشهای تزریقات و پانسمان ، طب هسته ای ، فیزیوتراپیها، رادیولوژیها، مراکز کاربرد پرتوهای یونساز در پزشکی و ... می باشد.
۵) کنترل مراکز آموزشی و تربیتی :
این مراکز شامل مدارس ، آموزشگاههای تحصیلی ، حوزه های علمیه ، دانشکده ها ، پرورشگاهها ، مراکز تربیتی ، شبانه روزی ها ، ندامتگاهها ، مهدکودکها ، آمادگیها ، خوابگاههای مراکز آموزشی و ... می باشد.
۶) بررسیهای لازم در مورد تأثیرات هوای استنشاقی و سایر موارد موثر بر انسان و ارائه توصیه های ضروری به مراجع زیربط جهت اقدام.
۷) نظارت بر امر مبارزه با بندپایان ، جوندگان و حیوانات ناقل بیمارها:(مراجع ذیربط ملزم به رعایت دستورالعملهای بهداشت محیطی می باشند) بمنظور جلوگیری از آلودگی محیط به سموم و مواد شیمیائی روشهای مبارزه از طریق بهسازی محیط ارجح می باشد.
۸) ارائه دستورالعملها و توصیه های بهداشتی لازم به شهرداریها در تنظیم روشهای جمع آوری ، حمل ونقل و دفع زباله شهر و سایر خدمات شهری
۹) بهداشت محیط در روستاها از طریق خانه های بهداشت ضمن آموزش مردم و جلب همکاری بین بخشی در زمینه مسائل بهداشت محیطی از قبیل جمع آوری ، حمل و دفع زباله، دفع بهداشتی مدفوع، کود حیوانی، بهسازی معابر و جداسازی محل نگهداری دام وطیور از محل سکونت نظارت و پیگیری لازم را داشته و در جهت بهسازی منابع و کنترل کیفی آب آشامیدنی ، جمع آوری و دفع بهداشتی فاضلابها ، کنترل اماکن عمومی و مراکز تهیه و توزیع و فروش مواد غذایی اقدام می نماید.
ویژه نامه
گروه بهداشت محیط مرکزبهداشت استان اصفهان
محمدجواد محمدی