موژ مهندسی بهداشت محیط زیست ایمنی

تهران-ایرنا- رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی گفت: لامپهای کم مصرف جیوه ای هنگام شکستن گاز جیوه منتشر می کنند و خطرناک هستند بنابراین وزارت بهداشت خواهان ممنوعیت تولید این نوع لامپهاست.
تولید لامپهای کم مصرف جیوه ای باید متوقف شود/ممنوعیت ورود ماهی های آلوده به جیوه
خسرو صادق نیت روز سه شنبه در گفت و گو با خبرنگار سلامت ایرنا افزود: لامپهای کم مصرف جیوه ای، لامپهایی هستند که بیشترین تعداد تولید و مصرف را در کشور دارند،اشکال این لامپها این است که اگر در آنها شکستگی ایجاد شود، گاز جیوه متصاعد می کنند که خطرناک است.
وی گفت: گاز جیوه متصاعد شده از این لامپها هنگام شکستگی، از طریق لوله های تنفسی در بدن جذب می شوند و می توانند روی سیستم عصبی تاثیر منفی بگذارند.
رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت اضافه کرد: با توجه به خطرات این نوع لامپها برای سلامت مردم، توصیه وزارت بهداشت این است که تولید آنها در کشور متوقف شود.
وی گفت: تا زمانی که در لامپهای کم مصرف جیوه ای شکستگی ایجاد نشده باشد، خطری ندارند اما اگر بشکنند، باید بلافاصله آنها در یک کیسه نایلونی قرار داده، از محیط خانه و مکان بسته خارج کرد، همچنین باید پنجره ها برای مدتی باز باشد تا گاز جیوه از محیط خارج شود.
صادق نیت افزود: البته میزان جیوه این لامپها زیاد نیست و یکبار قرار گرفتن در معرض گاز جیوه آنها خیلی نگران کننده نیست اما اگر تکرار شود، می تواند خطرناک باشد.
رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت اضافه کرد: بیشترین نگرانی وزارت بهداشت، خطراتی است که سلامت کارگرانی را تهدید می کند که در کارخانه تولید این نوع لامپها کار می کنند، زیرا این کارگران مدت زمان طولانی با جیوه سر و کار دارند.
وی گفت: نگرانی دیگر این است که ممکن است کارخانه های تولید لامپهای کم مصرف و کارخانه های دیگری که از جیوه استفاده می کنند، فاضلابشان را که حاوی جیوه است وارد آبهای جاری کنند و این مسئله باعث جذب جیوه در ماهی ها بشود.
صادق نیت اضافه کرد: آلوده شدن ماهی ها به جیوه در تمام دنیا یک مسئله مهم و تهدید کننده سلامت است به همین علت وزارت بهداشت با همکاری دستگاههای دیگر از ورود ماهی های خارجی که به جیوه آلوده هستند، جلوگیری می کند و در مورد ماهی های داخلی نیز نظارت وجود دارد که میزان باقیمانده جیوه از حد مجاز بشتر نشود.

توصیه های بهداشتی در کاربرد لامپ های کم مصرف
با توجه به استفاده روز افزون عده بیشتری از مردم از لامپ های کم مصرف بدلیل مزایای اقتصادی استفاده از این لامپ ها ، با رعایت ملاحظات و توصیه های بهداشتی و ایمنی با خاطری آسوده می توان از این لامپ ها استفاده نمود.

ملاحظات بهداشتی کاربرد لامپ های کم مصرف درسه مورد حائز اهمیت است :
1-انتشار پرتوهای فرا بنفش (UV) ناشی از این لامپ ها
2-اثر میدان های الکتریکی و مغناطیسی
3- توصیه ها و تاکید وزارت بهداشت درهنگام کاربرد
انتشار پرتوهای فرا بنفش (UV) از لامپ های کم مصرف :
مقدار پرتوهای فرابنفش حاصل از این لامپ ها به قدری پایین است که نمی تواند خطری را متوجه سلامت انسان نماید .درعین حال رعایت فاصله 30 سانتیمتری یا بیشتر از این لامپ ها توصیه می شود که در هر حال باید رعایت شود .

اثر میدان های الکتریکی و مغناطیسی ناشی از لامپ های کم مصرف :
این میدان ها با حواس انسانی قابل درک نیست . میدان الکتریکی زمانی که یک وسیله برقی را به برق متصل می کنیم تشکیل می شود حتی اگر آن وسیله برقی خاموش باشد در این حالت هر چه ولتاژ بالاتر باشد میدان الکتریکی ایجاد شده نیز بیشتر است . میدان مغناطیسی وقتی ایجاد می شود که جریان برق در وسیله برقی برقرار شود که با افزایش میزان جریان ، میدان مغناطیسی نیز افزایش می یابد. بنابراین میدان های الکتریکی و مغناطیسی بسته به شرایط ممکن است به تنهایی یا همزمان با یکدیگر وجود داشته باشند .
خوشبختانه اندازه گیری ها ی انجام شده در فاصله 20 سانتی متری از لامپ های کم مصرف مقادیر کمتر از استاندارد را نشان می دهد .
v توصیه ها و تاکید وزارت بهداشت در هنگام کاربرد :
رعایت توصیه ها و تاکید وزارت بهداشت در زمینه کاربرد لامپهای کم مصرف در زمان پایان عمر یا شکستن این لامپ هاست که بدلیل وجود مقادیر اندک ماده خطرناک جیوه در این لامپ ها می باشد .تا زمانی که این لامپ ها نشکند این جیوه که مقدار آن به ا ندازه نوک قلم ذکر شده است ، هیچ خطری برای کاربران ندارد . بنابراین پس از پایان عمر این لامپ ها ، با ید آن را داخل جعبه اولیه قرارداده و سپس داخل یک یا دو کیسه پلاستیکی مقاوم قرار داده شود و پس از بستن درب آن را به مامور جمع آوری پسماند تحویل شود .
توصیه های بهداشتی در موقع شکستن لامپ کم مصرف در داخل منزل
1-باید مراقب بود تا بدون هیچ گونه اثر سوئی بقایای این لامپ ها جمع آوری و دفع شود .
2-افراد خانوار از اتاقی که لامپ داخل آن شکسته است خارج شوند و مواظب باشند که بر روی قطعات شکسته لامپ پا نگذارند .
3-قبل از پاکسازی اتاق به مدت 15 دقیقه پنجره ها را باز بگذارید تا بخارات جیوه از اتاق خارج شود ،در صورتی که اتاق دارای سیستم تهویه مرکزی است آن را خاموش کنید .
4-به هیچ وجه از جارو برقی برای تمیز کردن بقایای لامپ شکسته استفاده نکنید ، چون بخارات جیوه را در فضا پخش می کند و جارو نیز آلوده می شود.
5-دستکش یک بار مصرف بپوشید تا از تماس مستقیم با بقایای شکسته لامپ و بریدن دستان جلوگیری شود .
6- با دو تکه مقوای نازک بقایای لامپ شکسته را بطور کامل با احتیاط جمع کنید.
7-با پارچه مرطوب خرده های شیشه یا پودر باقیمانده را تمیز کنید تا همه بقایای لامپ تمیز شود .
8-بقایای لامپ شکسته و اشیائی که برای تمیز کردن مورد استفاده قرار گرفته است در داخل یک ظرف شیشه ای یا پلاستیکی بریزید و درب ان رامحکم ببندید و به مامور جمع آوری پسماند تحویل دهید .
9-پس از اتمام کار دستان خود را با آب و صابون بشوئید .147/302

مهندس پیرانی ،کارشناس بهداشت حرفه ای معاونت بهداشتی دانشکده علوم پزشکی نیشابور

نکات بهداشتی و ایمنی در كاربرد لامپ‌های كم مصرف
با توجه به مزایای اقتصادی استفاده از لامپ‌های كم مصرف پیش‌‌بینی می‌شود عده بیشتری از مردم به استفاده از لامپ‌های كم مصرف روی بیاورند كه كاملاً طبیعی است ولی استفاده از این لامپ‌ها باید با رعایت ملاحظات و توصیه‌های بهداشتی و ایمنی باشد كه مردم عزیزمان با رعایت آنها می‌توانند با خاطری آسوده از این لامپ‌ها استفاده كنند.

ملاحظات بهداشتی كاربرد لامپ‌های كم مصرف در سه مورد حائز اهمیت است:
·اولین ملاحظه بهداشتی كاربرد لامپ‌های كم مصرف، انتشار پرتوهای فرابنفش (UV) از این لامپ‌ها است كه در این زمینه باید گفت: مقدار پرتوهای فرابنفش حاصل از این لامپ‌ها به قدری پایین است كه نمی‌تواند خطری را متوجه سلامت انسان نماید. در عین حال رعایت فاصله 30 سانتیمتر یا بیشتر از این لامپ‌ها توصیه می‌شود كه در هر حال باید رعایت شود.
·دومین نكته بهداشتی مورد توجه در مورد لامپ‌ها و هر وسیله برقی دیگر اثر میدان‌های الكتریكی و مغناطیسی است این میدان‌ها با حواس انسانی قابل درك نیست. میدان الكتریكی زمانی كه یك وسیله برقی را به برق متصل می‌كنیم تشكیل می‌شود حتی اگر آن وسیله برقی خاموش باشد. در این حالت هرچه ولتاژ بالاتر باشد میدان الكتریكی ایجاد شده نیز بیشتر است. میدان مغناطیسی وقتی ایجاد می‌شود كه جریان برق در سیستم یا وسیله برقی برقرار شود كه با افزایش میزان جریان، میدان مغناطیسی نیز افزایش می‌یابد بنابراین میدان‌های الكتریكی و مغناطیسی بسته به شرایط ممكن است به تنهایی یا همزمان با یكدیگر وجود داشته باشند. مثلاً وقتی یك لامپ به برق متصل می‌شود میدان الكتریكی شكل می‌گیرد حتی اگر لامپ خاموش باشد ولی زمانی كه لامپ روشن می‌شود. برقراری جریان، یك میدان مغناطیسی نیز ایجاد خواهد كرد بنابراین مانند همه وسایل برقی خانگی، لامپ‌های كم مصرف نیز دارای میدان الكتریكی و مغناطیسی هستند. خوشبختانه اندازه‌گیری‌های انجام شده در فاصله 20 سانتی‌متری از لامپ‌های كم مصرف مقادیر كمتر از استاندارد را نشان می‌دهد گفت: بنابراین از دیدگاه میدان‌های الكتریكی و مغناطیسی نیز نگرانی خاصی وجود ندارد و این برداشت، با دیدگاه متخصصان و سازمان‌های بهداشتی معتبر دنیا مطابقت دارد.
·سومین موضوع كه در زمینه كاربرد این لامپ‌ها باید مورد توجه قرار گیرد و رعایت آن مورد توصیه و تاكید وزارت بهداشت است، نحوه اقدام در زمان پایان عمر یا شكستن این لامپ‌ها است كه به دلیل وجود مقادیر اندك ماده خطرناك جیوه در این لامپ‌ها است. تا زمانی كه این لامپ‌ها نشكند این جیوه كه مقدار آن به اندازه پوشش نوك یك قلم ذكر شده، هیچ خطری برای كاربران ندارد بنابراین پس از پایان عمر این لامپ‌ها باید آن را داخل جعبه اولیه قرارداده و سپس داخل یك یا دو كیسه پلاستیكی مقاوم قرار داده شود و پس از بستن درب آن به مأمور جمع‌آوری پسماند تحویل شود. در مواقعی كه لامپ‌های كم مصرف در داخل خانه می‌شكند باید مراقب بود تا بدون هیچ‌گونه اثر سوئی بقایای این لامپ‌ها جمع‌آوری و دفع شود.

رعایت دستور العمل ساده زیر می تواند به افراد در مواجهه با لامپ‌های كم مصرف شكسته كمك نماید:
·به افراد خانواده توصیه كنید از اتاقی كه لامپ در داخل آن شكسته است خارج شوند و مواظب باشند كه بر روی قطعات شكسته لامپ پا نگذارند.
·قبل از پاكسازی اتاق به مدت 15 دقیقه پنجره‌ها را باز بگذارید تا بخارات جیوه از اتاق خارج شود و در صورتی كه اتاق دارای سیستم تهویه مركزی است آن را خاموش كنید.
·به هیچ وجه از جاروبرقی برای تمیز كردن بقایای لامپ شكسته استفاده نكنید چون بخارات جیوه را در فضا پخش می‌كند و جارو نیز آلوده می‌شود.
·یك دستكش یكبار مصرف بپوشید تا از تماس مستقیم با بقایای شكسته لامپ و بریدن دستان، جلوگیری شود. با دو تكه مقوای نازك بقایای لامپ شكسته را بطور كامل با احتیاط جمع كنید.
·با یك پارچه مرطوب خرده‌های شیشه یا پودر باقیمانده را تمیز كنید تا همه بقایای لامپ تمیز شود.
·قطعات و بقایای لامپ شكسته و اشیایی كه برای تمیز كردن مورد استفاده قرار گرفته است در داخل یك ظرف شیشه‌ای یا پلاستیكی بریزید و درب آن را محكم ببندید و به مامور جمع‌آوری پسماند تحویل دهید.
·پس از اتمام كار دستان خود را با آب و صابون بشویید.
·با رعایت این نكات بهداشتی مردم عزیزمان می‌توانند با خاطری آسوده از این لامپ‌ها كه دارای مزایای اقتصادی زیادی است استفاده كنند.

در چند سال اخیر سیستم الکترونیکی خانگی و غیرخانگی یک تغییر اساسی کرده و هر روز وسایل جدیدتر با کارایی بهتر وارد بازار می‌شود. در حال حاضر کمتر خانه‌ای است که برای روشنایی از لامپ‌های 100 وات رشته‌ای یا مهتابی‌های قدیمی استفاده کند. لامپ‌های کم‌مصرف و حتی نسل جدید‌تر آنها لامپ‌های ال‌ای‌دی و اس‌ال‌ای‌دی این روزها جایگزین لامپ‌های قدیمی شده‌اند که هم عمرشان کوتاه بود و هم به راحتی می‌شکستند و برق زیادی مصرف می‌کردند. حتی وسایل الکترونیک خانگی جدید مانند ماشین لباسشویی و ظرفشویی نیز دیگر مانند قدیم آب و برق زیادی مصرف نمی‌کنند و با توجه به محدود بودن منابع انرژی در جهان، شرکت‌های تولید‌کننده وسایل الکترونیک نیز به فکر تولید محصولی هستند که انرژی کمتری مصرف کند، اما این وسایل الکترونیک کم‌مصرف همان‌قدر که می‌توانند مفید باشند، استفاده نامناسب از آنها و ناآگاهی در مورد خطراتی که دارند می‌تواند سلامت مردم را به خطر بیندازد. رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت اخیرا نسبت به ناآگاهی مردم از خطرات وسایل الکترونیک خانگی مانند لامپ‌های کم‌مصرف هشدار داده و از نبود سیستم تفکیک زباله‌های الکترونیک خانگی انتقاد کرده است.


مکانیسم نسل جدید لامپ‌های کم‌مصرف خانگی کاملا با لامپ‌های رشته‌ای متفاوت است و در این لامپ‌ها از فلزات سنگین مانند بخارات جیوه استفاده شده در حالی که لامپ‌های قدیمی این‌گونه نبودند و شیوه استفاده و مراقبت از آنها کار بسیار ساده‌ای بود. دکتر احمد کوشا، رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت در گفت‌وگو با «سلامت» با بیان اینکه در کشور ما پسماندهای خاص و خطرناک مسوول دفع مشخصی ندارند، توضیح می‌دهد: «متاسفانه ما در کشورمان برای پسماند‌های خاص مانند لامپ‌های کم‌مصرف یا وسایل الکترونیک خانگی مانند باتری سیستم جمع‌آوری نداریم و مردم نیز در این زمینه آگاهی کمی دارند و فرهنگ استفاده از آن را نمی‌دانند. از آنجایی که قطعات الکترونیک حاوی فلزات سنگین هستند باید به طور ویژه دفع شوند.» او با اشاره به روند افزایشی بیماری‌های غیرواگیر در کشور تاکید می‌کند: «فلزات سنگین خاصیت سرطان‌زایی دارند و حتی لامپ‌های کم‌مصرف به دلیل اینکه بخارات جیوه دارند، هنگام شکستن روی سیستم اعصاب تاثیر می‌گذارند و باعث مسمومیت عصبی خواهند شد، در حالی که مردم در این زمینه اطلاعات کمی دارند و نمی‌دانند وقتی این لامپ‌ها می‌شکنند، چگونه باید آن را جمع کنند.»


بیماری‌زایی وسایل الکترونیک خانگی
در دنیا روی همه وسایل الکترونیک علائم خاصی نصب شده به این معنا که باید زباله‌دان خاص و جدایی داشته باشد و همراه سایر زباله‌های خانگی دفع نشود. رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های غیرواگیر در ادامه به کشورهای پیشرفته اشاره می‌کند: «در بسیاری از کشورهای پیشرفته جعبه‌های مخصوصی برای جمع‌آوری وسایل الکترونیک خانگی مانند لامپ‌های کم‌مصرف و باتری گذاشته‌اند و مردم پسماندهای این وسایل را در این جعبه‌ها قرار می‌دهند و از این طریق خطر آنها هم برای محیط‌زیست و هم برای انسان کم می‌شود.» موضوع دیگری که دکتر کوشا بر آن تاکید می‌کند، لامپ‌هایی است که برای ضد‌عفونی در بیمارستان‌ها به کار می‌رود و اخیرا نیز وارد مصارف خانگی شده است: «دستگاه‌های ضد‌عفونی‌کننده‌ای که از اشعه ماورای‌بنفش استفاده می‌کنند و به شکل لامپ هستند، اخیرا علاوه بر بیمارستان‌ها وارد خانه‌های مردم نیز شده‌اند که ما اصلا این وسایل را برای مصارف خانگی پیشنهاد نمی‌کنیم و در بیمارستان‌ها نیز باید طبق دستورالعمل خاصی استفاده شوند که زیان آنها به حداقل برسد، ولی در حال حاضر کارایی لازم را ندارند و بیشتر از اینکه مفید باشند، زیان‌آور هستند.» به گفته رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت، به دلیل خاصیت بیماری‌زایی وسایل الکترونیک ‌باید ارگان‌هایی که مسوول جمع‌آوری زباله‌ها هستند (مانند شهرداری) به فکر جمع‌آوری زباله‌های الکترونیک باشند و مردم نیز باید درباره استفاده از این وسایل آگاهی بیشتری پیدا کنند تا کمتر در معرض زیان‌های ناشی از این وسایل که هر روز نمونه جدیدی از آنها به بازار می‌آید، قرار گیرند.


بخار جیوه در لامپ‌ کم‌مصرف
برای اینکه اطلاعات بیشتری در مورد لامپ‌های کم‌مصرف پیدا کنیم، مدیر برنامه‌های بهداشت پرتو وزارت بهداشت ابتدا از مکانیسم لامپ‌های نسل جدید گفت تا برایمان روشن شود چرا باید در استفاده از این لامپ‌ها آگاهی کافی داشته باشیم: «همان‌طور که می‌دانید لامپ‌های جدید از بخارات جیوه تشکیل شده و وقتی لامپ را روشن می‌کنیم، الکترون به جیوه برخورد می‌کند و جیوه تحریک می‌شود و از خود پرتو ماورای‌بنفش ساطع می‌کند.


روی دیواره داخلی لامپ‌ها یک لایه فلورسنت وجود دارد که پرتو‌های فرابنفش تولیدشده به آنها برخورد می‌کند و نور مرئی تولید می‌شود.»


مهندس گورانی با بیان اینکه لامپ‌های جدید، فشرده‌شده مهتابی‌های قدیمی هستند، توضیح می‌دهد: «در این لامپ‌ها بخارات جیوه وجود دارد بنابراین در صورت شکستن لامپ، جیوه که به صورت بخار است به راحتی در بدن جذب می‌شود و به‌ویژه در ریه‌ها به راحتی جذب خواهد شد. از طرفی، سمیت عصبی ایجاد می‌کند و در کل خاصیت سرطان‌زایی دارد.» نکته دیگری که وی مطرح می‌کند، کیفیت لامپ‌های کم‌مصرف است: «همان‌طور که در مورد مکانیسم لامپ‌های کم‌مصرف گفتم، جیوه نور ماورای‌بنفش تولید می‌کند و بعد فلورسنت در دیواره لامپ، آن را به نور مرئی تبدیل خواهد کرد. حال اگر فلورسنت لامپ خوب نبود نور ماورای‌بنفش به راحتی از شیشه عبور می‌کند و ما در معرض نور ماورای‌بنفش قرار می‌گیریم، بنابراین حتما باید فاصله با این لامپ‌ها کمتر از 30 سانتی‌متر نباشد.»


تفکیک زباله‌های وسایل الکترونیک از سایر زباله‌ها چه ضرورتی دارد؟ زمانی که باتری یا لامپ‌‌ها کارایی‌شان را از دست می‌دهند، چه خطری می‌توانند داشته باشند؟ مدیر برنامه بهداشت پرتو وزارت بهداشت در پاسخ به این سوالات به چند نکته مهم اشاره می‌کند: «اول اینکه وسایل الکترونیک جزئی از زندگی ما شده‌اند و وقتی در مورد صدمات آنها صحبت می‌کنیم، منظور این نیست که از آنها استفاده نکنیم، بلکه باید فرهنگ استفاده از آنها را بدانیم. نکته بعدی این است که نباید تصور کنیم منابع آب و خاک و هوا در دنیا بسیار گسترده‌اند، بلکه این منابع در حال حاضر بسیار محدود هستند و وقتی ما زباله‌‌ها را درست تفکیک نمی‌کنیم، مواد خطرناک این زباله‌ها وارد محیط می‌شوند و خاک و آب را آلوده می‌کنند و این آلودگی‌ها مجددا وارد زندگی‌مان می‌شوند. به طور مثال وقتی مواد شیمیایی را در فاضلاب‌ها می‌ریزیم، آنها وارد آب‌های زیرزمینی می‌شوند و مجددا وارد زندگی‌مان خواهند شد. به همین علت منابع آبی و خاکی و حتی هوا آلوده می‌شوند و این آلودگی‌ها باعث بروز انواع بیماری‌های غیرواگیر خواهند شد.»


مردم زباله‌ها را کجا ببرند؟
نکته مهمی که مهندس گورانی بر آن تاکید دارد نشکستن وسایل الکترونیک و باتری هنگام دور ریختن آنهاست. در بسیاری از کشورها جعبه‌های مخصوصی برای این گروه از زباله‌ها وجود دارد و مردم این جعبه‌ها را به شرکت‌های مخصوصی تحویل می‌دهند و به جای آن لامپ دریافت می‌کنند. در صورتی که در کشور ما اگر مردم هم بخواهند این زباله‌ها را تفکیک کنند وسیله‌ای برای این کار وجود ندارد و اگر لامپ را در کیسه جدا هم بگذارند باز هم هنگام حمل توسط ماموران شهرداری می‌شکند و محیط را آلوده می‌کند.

مهدیه آقازمانی