دستورالعملهای ایمنی برق
ارسال شده: 06 ژولای 2010 01:12
ايمنی برق
Electrical safety
-بخش HSE : بخش تدوين کننده دستورالعملها و قوانين HSE در کارخانجات و ناظر براجرای آنها .
واحد HSE : واحد اجرای قوانين و دستورالعملهای HSE در کارخانه .
منظور از حفاظت افراد دربرابر تماس مستقيم که در اين مبحث مطرح می شود ، کليه مقررات و قوانينی می باشد که برای حفاظت پرسنل از خطراتی که در هنگام لمس تجهيزات برقدار ممکن است پيش بيايد .
حداکثر ولتاژ ايمن به ولتاژ اسمی گفته می شود که در بين هاديها از 42 ولت و در بين سيمهای فاز و نول مدارها از 24 ولت تجاوز نکند . در مورد مدارهائی که زير بار نيستنداين مقادير به ترتيب نبايد از 50 و 29 ولت تجاوز نمايد (موثرترين نتيجه فرکانس 60-50 هرتز خواهد بود . )
ولتاژ تماسی ، بخشی از ولتاژ نشتی يا ولتاژ تخليه شده به زمين می باشد که ممکن است در معرض تماس افراد قرار گيرد .
اتصال زمين ياسيستم ارت عبارت است از متصل کردن بدنه تجهيزات به نحوی که اطمينان حاصل شود درصورت هر گونه نقص الکتريکی ، ولتاژ فورا و بدون هيچگونه خطری به زمين تخليه خواهدشد .
2- مسئوليتها :
4-1- مسئوليت نگهداری صحيح و بازرسی قبل از شروع کار در خصوص کابلهای نرم (انعطاف پذير) وسائل برقی قابل حمل و نقل بعهده کارگر و سرکارگر مربوطه است .
4-2- مسئوليت بازو بسته نمودن در تابلوهای برق و يا هرگونه تعمير و يا تغييری در سيستم تابلوها و يا راه اندازی و برقراری مجدد جريان برق بعهده افراد ذيصلاح مجرب برقکار که قبلا از واحد برق کارخانه به واحد HSE کارخانه معرفی شده اند می باشد .
4-3- مسئوليت علامتگذاری و تعيين مشخصات کليه انواع قطع کننده های مدارهای برقی د رکاخانه بعهده رئيس واحد برق کارخانه است .
4-4- مسئوليت بازرسی دوره ای و هرگونه تست و آزمايشی بر روی تجهيزات برقی از قبيل کابلها ، قطع کننده های مدار ، فيوزها ، کليدها و ... و در نهايت رد يا قبول نمودن انها بعهده کارشناسان واحد برق و HSE کارخانه است .
5-4- در صورت نياز به اخذ مجوز کار (بند 5-21 ) سرپرست مربوطه ملزم به آگاه نمودن واحد HSE کارخانه و نيز اخذ مجوز لازم باشد .
6-4- جهت صدور مجوز کار ، واحد HSE کارخانه ملزم به بازرسی شرايط کار و افراد از نظر رعايت سلامت و ايمنی لازم می باشد .
3- روش اجرائی :
5-1- دستورالعمل ايمنی کار با تاسيسات برقی :
5-1-1- کليه قطعات تاسيسات الکتريکی بايد از نظر ايمنی مطابق با استانداردهای بين المللی باشند .
5-1-2- کليه قطعات الکتريکی بايد در اندازه های مناسب و منطبق با کاری باشند که برای آنها درنظر گرفته شده و بويژه دارای خصوصيات زير باشند :
الف ) تحمل و استقامت مکانيکی کافی در شرايط کار را دارا باشند .
ب) در برابر عواملی چون آب ، گردو غبار ، گرمای الکتريکی و واکنشهای شيميائی مقاوم بوده و آسيب پذير نباشند .
5-1-3- کليه قسمتهای تاسيسات الکتريکی بايد طوری ساخته ، نصب و نگهداری شوند که از هر گونه خطر آتش سوزی و انفجار بدور باشند .
5-1-4- کليه قسمتهای تاسيسات الکتريکی بايد طوری ساخته ، نصب و نگهداری شوند که از هر گونه خطر شوک الکتريکی مصون باشند .
5-1-5- تجهيزات ايمنی فردی نظير کفشها و دستکشهای لاستيکی نبايد بعنوان عاملی مناسب برای تامين ايمنی در برابر خطر برق گرفتگی محسوب شوند .
5-1-6- کاربرد و ولتاژ کليه ادوات و انشعابات الکتريکی بايد دقيقا مشخص و توسط علائم واضحی نشان داده شود .
5-1-7- مدارها و ادوات الکتريکی يک واحد که ولتاژهای مختلفی دارند بايد با مشخصه ها و علامات واضحی مانند رنگهای مختلف علامتگذاری شوند .
5-1-8- وقتی نتوان کروکی تاسيسات را به وضوح تعيين و مشخص نمود مدارها و ادوات الکتريکی بايد توسط برچسبها يا ديگر روشهای مقتضی و موثر مشخص و متمايز گردند.
5-1-9- کليه کسانيکه با تجهيزات برقی (الکتريکی) کار می کنند بايد بطور کامل با خطرات ناشی از الکتريسيته آشنا شده و آموزشهای لازم را گذرانده باشند .
5-1-10- شبکه خطوط ارتباطی و مخابراتی نبايد از مسير خطوط الکتريکی ولتاژ متوسط يا ولتاژ قوی عبور داده شوند .
5-1-11- برای محافظت تاسيسات الکتريکی در مقابل دريافت ولتاژهای بالا از ديگر تاسيسات بايد تدابير ايمنی کافی بعمل آيد .
5-1-12- در صورت لزوم و برای پيشگيری از خطر رعد و برق بايد تدابير لازم جهت حفاظت از تاسيسات الکتريکی بعمل آورده شود .
5-1-13- آويزان نمودن لباس و يا ديگر وسايل از تابلوها و تجهيزات برقی ممنوع می باشد .
5-2- حفاظت در برابر تماس مستقيم و غير مستقيم :
5-2-1-در کليه انواع تاسيسات الکتريکی بايد برای حفاظت افراد در برابر تماس مستقيم يا غيرمستقيم با ولتاژهای بالا تدابير ايمنی ويژه ای از قبيل اخذ مجوز کار ، شناسائی خطرات توسط کارشناسان واحد برق و HSE کارخانه و ... بعمل آورده شود .
5-2-2- بايد بنا به نيازهای خاص شرايط مختلف کاری (نظير محلهای مرطوب يا خيس ، کاردر داخل لوله ها ، تانکها و ... يک يا چند روش از انواع روشهای ذکر شده زير اعمال گردد :
i. کشيدن حصار
ii. عايق کاری کامل (عايق دوبله – عايق تقويت شده )
iii. حداکثر ولتاژ ايمن
iv. ايزولاسيون ايمن (مانند ترانسهای ايزوله شده ايمن )
v. اتصال زمين سيم نول
vi. نول ايزوله شده
vii. اتصال زمين قسمتهای فاقد برق
viii. رله يا سوئيچی که در صورت هرگونه نشتی ولتاژ به زمين جريان را قطع کند ( از انواع با حساسيت بالا)
ix. وسائل کنترل عايقها
x. کليدهای قطع مدار به هنگام اتصال به بدنه يا زمين
xi. اخذ مجوز کار در صورت تشخيص واحد HSE
xii. در صورت امکان استفاده از ولتاژ پائين DC
xiii. استفاده از کابلهای سالم و بدون عيب
5-2-3 – از هيچگونه سيم يا تجهيزات الکتريکی لخت و بدون روپوش نبايد استفاده شود .
5-3- حصارها و پوششها :
5-3-1- پوششها ، توريهای حفاظتی و حصارها بايد از مواد غير آتشگير ساخته شده و دارای مقاومت مکانيکی کافی بوده و بطور محکم و مطمئن نصب شوند .
5-3-2- جهت نصب پوشش و حصار بايستی اطمينان حاصل گردد که برقدار نخواهند شد .
5-3-3- برداشتن و جابجائی حصارهای اطراف قسمتهای حامل جريان برق نبايد بدون استفاده از ابزارهای خاص امکان پذير باشد .
5-4- وسائل قطع کننده جريان :
5-4-1- برای قطع جريان در کليه هاديهای الکتريکی فعال در مواقع ضروری ، يک وسيله قطع کننده مرکزی بايد پيش بينی گردد .
5-4-2- به منظور قطع سريع جريان برق در کليه هاديهای الکتريکی بايد يک وسيله قطع کننده که دسترسی فوری به آن امکان پذير باشد د رمدار کليه ادوات الکتريکی تعبيه گردد .
5-4-3- تاسيسات الکتريکی حتی الامکان بايد به يک قطع کننده اتوماتيک جريان مجهز شوند تا در مواقع بروز نقص در تاسيسات جريان را قطع نمايد .
5-5- لامپها :
4-5-1- ارتفاع لامپهای روشنائی و اتصالات آنها از سطح زمين يا کف حتی الامکان نبايد کمتر از 12 متر باشد.
5-6- تجهيزات ضد اشتعال :
5-6-1- در محلهائی که دارای مواد يا جو آتشزا بوده يا مستعد آتشزائی و انفجار می باشند فقط بايد از کليدها ، اتصالات ، روشنائی و تجهيزات الکتريکی ضد توليد جرقه(Intrinsic safe ) مخصوص چنين محلهائی استفاده گردد .
5-7- هشدارها :
5-7-1- برای جلب توجه عمومی بايستی اطلاعيه يا اطلاعيه هائی با مضمون های زير در محلهای مناسب نصب کرد :
a) ورود افراد غير مجاز و متفرقه به محلهای تاسيسات الکتريکی ممنوع
b) هرگونه تعمير و يا دستکاری تاسيسات الکتريکی توسط افراد غير مجاز ممنوع
c) روشهای مقابله با آتش سوزی در هنگام بروز حريق
d) روشهای نجات افراد برق گرفته و کمکهای اوليه به افرادی که دچار برق گرفتگی شده اند
e) مشخص نمودن افراد معينی برای مقابله با خطرات الکتريکی احتمالی و اعلام نحوه ارتباط با آنها
f) شماره تلفنهای اضطراری کارخانه
5-8- سيمهای برق :
5-8-1- کليه سيمهای برق بايد دارای روپوش عايق بوده و از پيچيده شدن آنها بدوراشياء تيز و برنده اکيدا جلوگيری شود .
5-8-2- سيمهای نول ، حفاظت کننده و جبران کننده بايد به وضوح از ساير سيمها متمايز شوند .
5-8-3- سيمهای هوائی بايد دارای نگهدارنده های مقاوم بوده و در ارتفاعی قرار داشته باشند که با افراد و اشيائی که در زيرجابجا می شوند برخورد ننمايند .
5-8-4- تيرهای هدايت کننده سيمهای برق يا تجهيزات الکتريکی بايد بطور مطمئن به زمين يا هر پايه محکم ديگری متصل شده باشند .
5-8-5- هنگام پائين آوردن سيم ازروی تيرها ، تيرها بايدطوری مهار شوند که دراثر تکانهای وارده منحرف نشوند.
5-8-6- سوئيچها ، فيوزها ، سرپيچها و پريزهای سيم کشی هائی که در فضای آزاد انجام شده اند بايد کاملا ايزوله شده و تماس با آنها غير ممکن باشد .
5-8-7- سيم کشی های هوائی برق 440 ولت و بيشتر بايد در محلهای تقاطع با جاده ها و مسيرهای حمل و نقل دارای ارتفاع کافی از سطح زمين باشند .
5-8-8- سيم کشيهائی که در ارتفاع کمتر از 5/2 متر (8 فوت) از سطح زمين يا کف کارگاه واقع شده اند بايد حصارکشی شده يا در داخل لوله هائی از جنس فولاد يا هر ماده ديگر که در برابر ضربه و صدمات ناشی از آن استحکام کافی داشته باشند ، قرار داده شوند .
5-8-9- سيم کشيهای موقت حتی الامکان نبايد مسير خطوط برق ، تلفن يا آنتن راديو را قطع نمايند .
5-8-10- سيمهائی که از درون زمين عبور داده ميشوند فقط بايد از جنس سيمهای محکم و بادوام بوده و بايستی در برابر ضربات ناشی از وسائل نقليه ، تجهيزات مکانيکی ، خاک برداری و غيره محافظت شوند . جهت عمليات خاک برداری د رمناطقی که سيم برق قبلا درون زمين قرار گرفته شده اخذ مجوز کار الزامی است .
5-8-11- کابلهای فشار قوی هرگز نبايد با دستهای لخت لمس شوند و برای گرفتن آنها بايد از دستکش های مخصوص عايق برق استفاده گردد .
5-8-12- ريلهائی که بعنوان نيروی محرکه برقی برای حرکت جراثقالها و غيره بکار می روند بايد دارای قابليت قطع جريان برق باشند .
5-8-13- اگر تعدادی از ماشين آلات از يک ريل مشترک تغذيه می کنند ، هر ماشين بايد بطور مستقل قابليت قطع ارتباط از تمامی فازها را داشته باشد .
5-9- کابلهای نرم (انعطاف پذير) :
5-9-1- اگر برای اتصال به خطوط اصلی نياز به اتصالات دوشاخه و پريز باشد اين اتصالات بايد :
الف) بطور صحيح جفت شوند
ب) بطور صحيح طراحی شده باشند
5-9-2- کابلهای نرم وسائل برقی قابل حمل و نقل
الف ) درصورت وجود سيستم اتصال به زمين در شبکه سيم کشی ، کابلهای انعطاف پذير بايد دارای سيستم ارت باشند .
ب) با استفاده از فنر فولادی ، لوله لاستيکی يا ساير وسائل مناسب بايد از گره خوردن يا تاب برداشتن سيم در ناحيه ورودی سيم به دستگاه جلوگيری شود .
5-9-3- در وسائل دستی و در صورت امکان در وسايل قابل حمل و نقل برقی بايد از کابلهای انعطاف پذير ساده استفاده شود .
5-9-4- کليه کالهای نرم بايد بخوبی مراقبت شده و اتصال آنها به يکديگر نبايد بدون استفاده از دو شاخه و پريز انجام شود .
5-9-5- برای بلند کردن ابزارهای پرتابل (قابل حمل ) از روی زمين نبايد سيم آنها را کشيد .
5-9-6 – کابلهای نرم را نبايد در روی سطوح چرب يا آغشته به مايعات خورنده قرار داد .
5-10- تجهيزات الکتريکی :
5-10-1- وسائل کنترل کننده نظير کليدها ، فيوزها و قطع کننده های مدار نبايد در محلهائی که مايعات قابل اشتعال و مواد قابل انفجار يا گازهای قابل اشتعال وجود دارد نصب گردند ، مگر آنکه برای چنين منظورهائی ساخته شده باشند .
5-10-2- موتورها ، تجهيزات توزيع برق و کليدها بايد در برابر چکيدن و پاشيدن آب محافظت شوند .
5-10-3- افراد غير مجاز نبايد دراتاقهائی که تجهيزات الکتريکی قرار دارند تردد نمايند .
5-11- ترانسفورماتورها :
5-11-1- ترانسفورماتورهای روغنی که در فضای آزاد و روی زمين قرار داده می شوند بايد :
الف ) در محلی عاری از مواد قابل اشتعال نصب شوند .
ب) پائين تر از سطح زمين قرارداده شده و يا دورآنها به نحوی محصور شود که روغن ريخته شده از آنها در سطح زمين پخش نگردد .
5-11-2- ترانسفورماتورهای نصب شده در روی دکلها بايد حداقل 5/4 متر (15 فوت ) بالاتر از سطح زمين نصب شوند .
5-11-3- ترانسفورماتورهای نصب شده بر روی دکلها که کمتر از 5/4 متر (15 فوت) از سطح زمين فاصله دارند بايد بطور مناسبی توسط حصار يا ساير وسائل موثر محصور شوند .
5-12- شبکه اتصالات (صفحه کليدها ) :
5-12-1- شبکه اتصالات حتی المقدور بايد بوسيله فلز ، پلاستيک يا ساير مواد مناسب محصور شود . در صورت استفاده از فلز بايستی آنرا به سيستم ارت وصل نمود .
5-12-2- اگر از شبکه های نوع روباز استفاده می شود :
a) کليه قسمتهای برقدار بايد بطور مناسب در برابر تماس تصادفی توسط حفاظ يا نصب در ارتفاع محافظت شوند .
b) در اطراف قسمتهای برقدار بايد فضای کافی برای کار منظور گردد .
c) شبکه اتصالات ومجموعه ترانسفورماتورها و ساير دستگاهها بايد بطور مناسب محصور شوند .
5-12-3- تنها افراد ذيصلاح برقکار مجاز به باز نمودن در تابلوهای برق می باشند .
5-13- قطع کننده های مدار :
5-13-1- قطع کننده های مدار بايد عمل قطع و وصل را بطور کامل و دقيق انجام دهند .
5-13-2- مشخصات اصلی اين قطع کننده ها بايد بطور واضح در روی آنها علامت گذاری شود .
5-13-3- جز در مدارهای با ولتاژ بسيار پائين ، کليه قطبهای برقدار بايد بطور مناسب عايق کاری شوند .
5-13-4- قطع کننده های مدار نبايد بطور تصادفی توسط نيروی جاذبه يا ضربه مکانيکی با يا بسته شوند .
5-14- فيوزها :
5-14-1- اطلاعات مربوط به ميزان عبور جريان از فيوز ، نوع فيوز از نظر قطع کنندگی سريع يا با تاخير و قدرت قطع کنندگی بايد بر روی فيوزها مشخص شده باشد .
5-14-2- برای جلوگيری از آسيب افراد در هنگام بيرون آوردن يا نصب فيوزها بخصوص عدم تماس آنها با قسمتهای برقدار مجاور بايد اقدامات حفاظتی موثر بعمل آيد .
5-15- کليدهای قطع و وصل :
5-15-1- کليه کليدها بايد بطور ايمن محصورشده باشند .
5-15-2- کليدها بايد طوری نصب و اتصال زمين شوند که هنگام کار خطری ايجاد نکنند .
5-15-3- اگر امکان بسته شدن کليدها توسط نيروی جاذبه وجود داشته باشد در اين صورت بايد به قفلی مجهز شوند که آنها را بازنگهدارد .
تذکر :درخصوص قطع کننده ها ، فيوزها و کليدهای قطع و وصل می بايستی بازرسی دوره ای توسط کارشناسان واحد برق و HSE کارخانه بطور مرتب انجام پذيرد .
5-16- موتورها :
5-16-1- کليد موتورها بايد به کليد قطع و وصل مجهز شوند .
5-16-2- اگر موتوری در بيش از يک محل کليد قطع و وصل داشته باشد ، در اين صورت حتی الامکان بايد يک کليد قطع کننده د رنزديکترين نقطه مجاور موتور نصب گردد .
5-16-3- موتورها بايد طوری نصب شوند که در حين کار به اندازه کافی خنک شوند .
5-16-4- موتورها بايد به نحوی موثر در برابر جريانهای اضافی محافظت شوند .
5-17- اتصالات :
5-17-1- نقاط اتصال يا انشعاب هاديها و نيز محل ورود هاديها به داخل دستگاهها بايد :
الف ) بطور مکانيکی محافظت شوند .
ب) به روش صحيح و مقاوم عايق کاری شوند .
5-17-2- اتصال ، انشعاب يا وروديها به داخل دستگاهها بايد با استفاده از جعبه های تقسيم ، رابطها ، بوشها ، بستها يا ديگر وسايل اتصال دهنده مشابه انجام شود .
5-17-3- برای اتصال کابلها به يکديگر حتی الامکان بايد از جعبه تقسيم يا اتصال دو شاخه و پريز استفاده نمود.
5-17-4- برای اتصال قسمتهائی از يک سيم به يکديگر يا يک سيم به سيم ديگر و يا به دستگاه بايد ازروشهائی چون پيچ کردن ، گيره زدن ، لحيم کاری ، پرچ کاری ، جوش برنج ، کنگره دادن و يا ديگر روشهای مشابه استفاده نمود .
5-17-5- جعبه های تقسيم و هاديها حتی الامکان بايد در برابر صدمات ناشی از حمل و نقل و عبور و مرور ، افتادن بر روی زمين ، آب و ديگر منابع خطر آفرين محافظت شوند .
5-17-6- هنگام اتصال کابلهای حفاظت شده به يکديگر ، جعبه تقسيم بايد طوری کابلها را به هم متصل نمايد که روکش حفاظتی کابلها توسط قيدهای هدايت کننده مناسبی بهم وصل گردد .
5-18- تجهيزات برقی قابل حمل و نقل (توسط دست يا چرخ) :
5-18-1- بطور معمول ولتاژ برق مصرفی وسائل الکتريکی دستی نسبت به زمين نبايد بيش از 250 ولت باشد .
5-18-2- تجهيزات قابل حمل و نقل (بادست يا چرخ) بايد مجهز به کليد قطع و وصل توکار شوند .
5-18-3- در اتمسفرهای قابل اشتعال و انفجار نبايد از ابزارهای برقی قابل حمل و نقل استفاده نمود مگر آنکه سيستم آنها برای استفاده در چنين مکانهائی مناسب باشد .
5-18-4- حباب چراغهای سيار دستی بايد توسط پوشش مناسب در برابر خطر شکستن و تماس افراد با آن محافظت شود .
5-18-5- سرپيچ لامپهای سيار بايد دارای مشخصات زير باشند :
الف ) کليه قسمتهائی که جريان برق از آن عبور می کند بسته و محصور باشد .
ب) دارای دستگيره عايق برق باشد .
5-19- بازرسی ، تعمير و نگهداری :
5-19-1- برای اطمينان از مناسب بودن وسائل الکتريکي جهت انجام کار مورد نظر ، تمامی آنها بايد قبل ازاستفاده بازرسی شوند .
5-19-2- فردی که از وسائل الکتريکی استفاده می کند بايد در آغاز هر شيفت تجهيزات و سيمها خصوصا کابلهای قابل انعطاف را بصورت ظاهری آزمايش نمايد .
5-19-3- هادي ها و تجهيرات الکتريکی فقط بايد توسط متخصصين برقکار تعمير شوند .
5-19-4- حتیالامکان نبايد هيچگونه عملياتی بر روی تجهيزات و سيمهای برقدارانجام شود .
5-19-5- قبل از انجام هرگونه عمليات برروی هاديها و تجهيزاتی که نيازی به برقدار بودن آنها در حين انجام عمليات نيست اقدامات زير به اجرا گذاشته شود :
a) جريان برق قطع گردد .
b) احتياطهای لازم بعمل آيد تا از برقراری مجدد جريان برق جلوگيری شود .
c) هادي ها و تجهيزات از نظر بدون برق بودن آزمايش شوند .
d) تجهيزات و هادي ها را اتصال به زمين کرده و بصورت اتصال کوتاه درآورد .
e) برای جلوگيری از برخورد تصادفی ، قسمتهای برقدار مجاور بطور مناسب محافظت شوند .
5-19-6- بعد از اتمام کار برروی هادي ها و تجهيزات ، برقراری مجدد جريان برق فقط بايد با دستور فردی ذيصلاح انجام شود .
5-19-7- برقکاران بايد مجهز به ابزار مناسب و کافی و وسائل حفاظت فردی نظير دستکش و زير پائی لاستيکی شده و ولتاژ مورد نياز برای کارشان بطور صحيح تامين گردد .
5-19-8- کليه هادي ها و تجهيزات را بايد برقدارفرض نمود مگر آنکه خلاف آن به اثبات برسد .
5-19-9- هرگونه تعمير بر روی تجهيزات و وسائل برقی بايستی با نظارت و اجرای افراد مجرب برقکار انجام گيرد.
5-20- کار در مجاورت تاسيسات الکتريکی :
5-20-1- قبل از شروع کا ردرمجاورت هاديها يا تاسيسات الکتريکی ، کارفرما بايد ولتاژ عبوری را تعيين نمايد تا افراد و تجهيزات در فاصله ای ايمن از هاديها يا تاسيسات قرار گرفته و کار کنند .
5-20-2- هيچگونه عملياتی نبايد در محدوده خطرناک هاديها و تاسيسات برقی انجام شود مگر آنکه برق آنها قطع شده باشد .
5-20-3- قبل از شروع کارمسئولين برق بايد تائيد نمايند که برق هادي ها و تاسيسات قطع شده است .
5-20-4- قبل ازبرقراری مجدد جريان برق سرپرست کاربايد مطمئن شود که کليه کارگران محل کار را ترک نموده اند.
5-20-5- اگر قطع جريان برق در هاديها و تاسيسات مجاور عمليات امکان پذير نباشد در اين صورت بايد برای جلوگيری از خطر ، تدابير لازم اتخاد و به کارگران دستورالعملهای خاص داده شود .
5-20-6- اگر در مجاورت هاديها و تاسيساتی که امکان قطع برق انها وجود ندارد از تجهيزات متحرک استفاده می شود، حرکت اين تجهيزات بايد طوری کنترل شود که فاصله ايمن از هاديها و تاسيسات حفظ گردد .
5-21- مجوز کار :
5-21-1- در صورت نياز به عمليات خاک برداری د رمناطقی که قبلا سيم برق درون زمين دفن گرديده ، اخذ مجوز کار (حفاری و خاک برداری) از واحد HSE الزامی می باشد .
5-21-2- در صورت نياز به انجام کار بر روی سيستمهای برقدار (امکان قطع برق نباشد ) اخذ مجوز کار از واحد HSE الزامی می باشد.
5-21-3- جهت انجام عمليات تنش زدائی (POST WELDING HEAT TREATMENT ) با ولتاژ بالا ، اخذ مجوز کار از واحد HSE الزامی می باشد .
ايمني برق
در صنعت برق اگر ايمني رعايت نشود ، خطر برق گرفتگي حتمي است. بنابراين قبل از دست زدن به سيم يا ادوات برقي جهت تعمير و يا هر گونه بازرسي بايستي حتماً جريان برق در مدار قطع بوده و مطمئن باشيد كه جريان برق وجود ندارد و آزمايش وجود يا عدم وجود جريان برق توسط فازمتر صورت ميگيرد.
جريان برق :
جريان برق را با واحد امپر نشان مي‌دهند كه بر دو نوع مي‌باشد:
1. جريان مستقيم(DC) : جريان برق حاصل از ژنراتورها و باطري ها از اين نوع مي‌باشد.
2. جريان متناوب (AC):جريان برق شبكه شهري از اين نوع مي‌باشد.
ولتاژ برق :
اندازه گيري فشار الكتريكي رابا ولت نشان مي‌دهند كه در صنعت به سه دسته زير تقسيم مي شود:
1. ولتاژ بالا كه از 650 ولت به بالا مي‌باشد.
2. ولتاژ متوسط كه بين 250 تا 650 ولت مي‌باشد.
3. ولتاژ پائين كه از 250 ولت كمتر است.
توضيح : ولتاژ پائين از نظر ايمني ولتاژ زير 25 ولت مي‌باشد.
مقاومت الكتريكي :
مقاومت در برابر جريان الكتريسيته را مقاومت الكتريكي گويند و واحد اندازه گيري آن اهم مي‌باشد.جدول زير مقاومت بدن انسان را در مقابل جريان الكتريسيته نشان مي‌دهد.
مقاومت بر حسب اهم اجزاي بدن
100000 تا 600000 پوست خشك
1000 پوست خيس
400 تا 600 دست و يا اندام داخلي
100 گوش تا گوش
سيستم ارت وسايل برقي :
ازآنجائي كه مقاومت سيم در برابر جريان برق از مقاومت بدن انسان كمتر است چنانچه دستگاه برقي ما بوسيله يك سيم به زمين وصل شود ، جريان برق از طريق اين سيم به زمين منتقل خواهد شد.دستگاههاي برقي سيار بوسيله سيمي كه در دو شاخه آن تعبيه شده به پريز مخصوص متصل مي گردد. براي دستگاهها و سازههاي بزرگ بايد تمامي كابلها به يك نقطه به نام چاه ارت EARTH PEAT متصل گردند.
فيوز :
وسيله اي است براي قطع جريان برق ، در حقيقت فيوز شير اطمينان برق است. زمانيكه بار الكتريكي مدار بيش از مقدار مجاز باشد قبل از اينكه اين امر باعث سوختن و يا جرقه الكتريكي در دستگاه بشود ،فيوز مي‌سوزد.
انواع فيوزها :
1. فيوز خط هوايي يا حلقه اي
2. فيوز دو شاخه اي
3. فيوز فشنگي
4. فيوز اتوماتيك
5. فيوز استوانه اي
بايد توجه داشت كه هر يك از اين فيوزها براي جريان خاصي طراحي شده‌اند و استفاده نامناسب از آنها مي تواند موجب آسيب رسيدن به شخص يا دستگاه گردد.
پاره‌اي از اصول اوليه ايمني برق :
1. قبل از شروع تعمير وسايل برقي حتماً مجوز لازم را اخذ نمائيد.
2. قبل از شروع به كار (تعمير) كليد اصلي برق شبكه را قطع نموده و درب جعبه تقسيم را قفل نمائيد.
3. چنانچه امكان قفل كردن جعبه وجود نداشته باشد، با در آوردن فيوز جريان را قطع نمائيد.
4. در صورت امكان برچسب تعميرات نيز زده شود.
5. فقط برقكاران اجازه كار بر روي شبكه يا دستگاه ها را دارند.
6. تمامي دستگاههاي برقي بايد داراي سيم ارت باشند.
7. تمامي كابلهاي معيوب بايد تعويض شوند.
8. از هر كابل فقط يك انشعاب گرفته شود.
9. تمامي دستگاهها بايد دو شاخه داشته باشند.
10. براي تعمير يك وسيله برقي حتماً بايد دو شاخه آنرا در آوريد.
11. در كارهاي برقي هيچگاه شانسي عمل نكنيد.
12. هيچگاه دو شاخه را با كشيدن كابل از پريز جدا نكنيد.
13. هرگز يك سيم برق لخت را لمس نكنيد.
14. در زمان حفاري اگر به كابل برقي برخورد نموديد قبل از هر كاري به مسئولين اطلاع دهيد.
15. توجه داشته باشيد كه كار در زمين هاي مرطوب با وسايل برقي مي تواند منجر به برق گرفتگي شود.
16. فقط دستگاههايي كه ولتاژ آنها كمتر از 25 ولت باشد ، خطر برق گرفتگي در آنها كاهش يافته است.
17. كابلهاي برق كه در مسير عبور و مرور وسائط نقليه هستندرا حتماً بايد از درون يك لوله يا چيزي شبيه آن عبور داد.
18. براي هر دستگاه فيوز مناسب را استفاده نموده و فيوزهاي سوخته را براي استفاده مجدد سيم پيچي نكنيد.
19. هيچگاه كابل دستگاهي كه گير كرده است را با فشار نكشيد بلكه به آرامي آنرا رها كنيد.
20. توجه داشته باشيد كه آتش سوزي ناشي از برق را فقط بايد با گاز يا پودر خاموش نمود ، استفاده از آب خطرناك است.
21. در صورتي که قبل از شروع تعميرات ، محيط ايمن سازي مي‌شود بايد پس از اتمام عمليات و برقرار کردن مدار ، علائم هشدار دهنده و بطور کلي تجهيزات ايمني سازي محيط برداشته شود .
اقداماتي كه براي نجات شخص برق گرفته مي توان انجام داد عبارتست از :
1- قطع مدار برق
2- رها کردن شخص برق گرفته از مدار
3- تنفس مصنوعي
4- رساندن به پزشک
مرگ در اثر برق گرفتگي معمولاً نتيجه مستقيم دو چيز است :
بهم ريختن كار منظم قلب
متوقف شدن دستگاه تنفس
يك تماس جزئي با سيم يا وسايل برقي انسان را به سرعت نابود ميكند و چنانچه مسير برق گرفتگي از سمت چپ بدن يا از سمت سر باشد خطرناك تر است.
مسئله مهم در برق گرفتگي تنفس مصنوعي مي باشد كه بايد در كمتر از 3 دقيقه پس از برق گرفتگي با انجام اين كار جريان تنفس را به حالت عادي بازگردانيم.
مصدوم را به پشت بخوابانيد و بلوز كار يا كت خود را تا كنيد و با قرار دادن آن زير شاته ، بطوري كه سر به عقب كشيده شود ، پهلوي سر مصدوم قرار گيريد و تنفس مصنوعي و ماساژ قلبي انجام دهيد.
موفق باشید .
حمید فرجی کارشناس بهداشت حرفه ای
Electrical safety
-بخش HSE : بخش تدوين کننده دستورالعملها و قوانين HSE در کارخانجات و ناظر براجرای آنها .
واحد HSE : واحد اجرای قوانين و دستورالعملهای HSE در کارخانه .
منظور از حفاظت افراد دربرابر تماس مستقيم که در اين مبحث مطرح می شود ، کليه مقررات و قوانينی می باشد که برای حفاظت پرسنل از خطراتی که در هنگام لمس تجهيزات برقدار ممکن است پيش بيايد .
حداکثر ولتاژ ايمن به ولتاژ اسمی گفته می شود که در بين هاديها از 42 ولت و در بين سيمهای فاز و نول مدارها از 24 ولت تجاوز نکند . در مورد مدارهائی که زير بار نيستنداين مقادير به ترتيب نبايد از 50 و 29 ولت تجاوز نمايد (موثرترين نتيجه فرکانس 60-50 هرتز خواهد بود . )
ولتاژ تماسی ، بخشی از ولتاژ نشتی يا ولتاژ تخليه شده به زمين می باشد که ممکن است در معرض تماس افراد قرار گيرد .
اتصال زمين ياسيستم ارت عبارت است از متصل کردن بدنه تجهيزات به نحوی که اطمينان حاصل شود درصورت هر گونه نقص الکتريکی ، ولتاژ فورا و بدون هيچگونه خطری به زمين تخليه خواهدشد .
2- مسئوليتها :
4-1- مسئوليت نگهداری صحيح و بازرسی قبل از شروع کار در خصوص کابلهای نرم (انعطاف پذير) وسائل برقی قابل حمل و نقل بعهده کارگر و سرکارگر مربوطه است .
4-2- مسئوليت بازو بسته نمودن در تابلوهای برق و يا هرگونه تعمير و يا تغييری در سيستم تابلوها و يا راه اندازی و برقراری مجدد جريان برق بعهده افراد ذيصلاح مجرب برقکار که قبلا از واحد برق کارخانه به واحد HSE کارخانه معرفی شده اند می باشد .
4-3- مسئوليت علامتگذاری و تعيين مشخصات کليه انواع قطع کننده های مدارهای برقی د رکاخانه بعهده رئيس واحد برق کارخانه است .
4-4- مسئوليت بازرسی دوره ای و هرگونه تست و آزمايشی بر روی تجهيزات برقی از قبيل کابلها ، قطع کننده های مدار ، فيوزها ، کليدها و ... و در نهايت رد يا قبول نمودن انها بعهده کارشناسان واحد برق و HSE کارخانه است .
5-4- در صورت نياز به اخذ مجوز کار (بند 5-21 ) سرپرست مربوطه ملزم به آگاه نمودن واحد HSE کارخانه و نيز اخذ مجوز لازم باشد .
6-4- جهت صدور مجوز کار ، واحد HSE کارخانه ملزم به بازرسی شرايط کار و افراد از نظر رعايت سلامت و ايمنی لازم می باشد .
3- روش اجرائی :
5-1- دستورالعمل ايمنی کار با تاسيسات برقی :
5-1-1- کليه قطعات تاسيسات الکتريکی بايد از نظر ايمنی مطابق با استانداردهای بين المللی باشند .
5-1-2- کليه قطعات الکتريکی بايد در اندازه های مناسب و منطبق با کاری باشند که برای آنها درنظر گرفته شده و بويژه دارای خصوصيات زير باشند :
الف ) تحمل و استقامت مکانيکی کافی در شرايط کار را دارا باشند .
ب) در برابر عواملی چون آب ، گردو غبار ، گرمای الکتريکی و واکنشهای شيميائی مقاوم بوده و آسيب پذير نباشند .
5-1-3- کليه قسمتهای تاسيسات الکتريکی بايد طوری ساخته ، نصب و نگهداری شوند که از هر گونه خطر آتش سوزی و انفجار بدور باشند .
5-1-4- کليه قسمتهای تاسيسات الکتريکی بايد طوری ساخته ، نصب و نگهداری شوند که از هر گونه خطر شوک الکتريکی مصون باشند .
5-1-5- تجهيزات ايمنی فردی نظير کفشها و دستکشهای لاستيکی نبايد بعنوان عاملی مناسب برای تامين ايمنی در برابر خطر برق گرفتگی محسوب شوند .
5-1-6- کاربرد و ولتاژ کليه ادوات و انشعابات الکتريکی بايد دقيقا مشخص و توسط علائم واضحی نشان داده شود .
5-1-7- مدارها و ادوات الکتريکی يک واحد که ولتاژهای مختلفی دارند بايد با مشخصه ها و علامات واضحی مانند رنگهای مختلف علامتگذاری شوند .
5-1-8- وقتی نتوان کروکی تاسيسات را به وضوح تعيين و مشخص نمود مدارها و ادوات الکتريکی بايد توسط برچسبها يا ديگر روشهای مقتضی و موثر مشخص و متمايز گردند.
5-1-9- کليه کسانيکه با تجهيزات برقی (الکتريکی) کار می کنند بايد بطور کامل با خطرات ناشی از الکتريسيته آشنا شده و آموزشهای لازم را گذرانده باشند .
5-1-10- شبکه خطوط ارتباطی و مخابراتی نبايد از مسير خطوط الکتريکی ولتاژ متوسط يا ولتاژ قوی عبور داده شوند .
5-1-11- برای محافظت تاسيسات الکتريکی در مقابل دريافت ولتاژهای بالا از ديگر تاسيسات بايد تدابير ايمنی کافی بعمل آيد .
5-1-12- در صورت لزوم و برای پيشگيری از خطر رعد و برق بايد تدابير لازم جهت حفاظت از تاسيسات الکتريکی بعمل آورده شود .
5-1-13- آويزان نمودن لباس و يا ديگر وسايل از تابلوها و تجهيزات برقی ممنوع می باشد .
5-2- حفاظت در برابر تماس مستقيم و غير مستقيم :
5-2-1-در کليه انواع تاسيسات الکتريکی بايد برای حفاظت افراد در برابر تماس مستقيم يا غيرمستقيم با ولتاژهای بالا تدابير ايمنی ويژه ای از قبيل اخذ مجوز کار ، شناسائی خطرات توسط کارشناسان واحد برق و HSE کارخانه و ... بعمل آورده شود .
5-2-2- بايد بنا به نيازهای خاص شرايط مختلف کاری (نظير محلهای مرطوب يا خيس ، کاردر داخل لوله ها ، تانکها و ... يک يا چند روش از انواع روشهای ذکر شده زير اعمال گردد :
i. کشيدن حصار
ii. عايق کاری کامل (عايق دوبله – عايق تقويت شده )
iii. حداکثر ولتاژ ايمن
iv. ايزولاسيون ايمن (مانند ترانسهای ايزوله شده ايمن )
v. اتصال زمين سيم نول
vi. نول ايزوله شده
vii. اتصال زمين قسمتهای فاقد برق
viii. رله يا سوئيچی که در صورت هرگونه نشتی ولتاژ به زمين جريان را قطع کند ( از انواع با حساسيت بالا)
ix. وسائل کنترل عايقها
x. کليدهای قطع مدار به هنگام اتصال به بدنه يا زمين
xi. اخذ مجوز کار در صورت تشخيص واحد HSE
xii. در صورت امکان استفاده از ولتاژ پائين DC
xiii. استفاده از کابلهای سالم و بدون عيب
5-2-3 – از هيچگونه سيم يا تجهيزات الکتريکی لخت و بدون روپوش نبايد استفاده شود .
5-3- حصارها و پوششها :
5-3-1- پوششها ، توريهای حفاظتی و حصارها بايد از مواد غير آتشگير ساخته شده و دارای مقاومت مکانيکی کافی بوده و بطور محکم و مطمئن نصب شوند .
5-3-2- جهت نصب پوشش و حصار بايستی اطمينان حاصل گردد که برقدار نخواهند شد .
5-3-3- برداشتن و جابجائی حصارهای اطراف قسمتهای حامل جريان برق نبايد بدون استفاده از ابزارهای خاص امکان پذير باشد .
5-4- وسائل قطع کننده جريان :
5-4-1- برای قطع جريان در کليه هاديهای الکتريکی فعال در مواقع ضروری ، يک وسيله قطع کننده مرکزی بايد پيش بينی گردد .
5-4-2- به منظور قطع سريع جريان برق در کليه هاديهای الکتريکی بايد يک وسيله قطع کننده که دسترسی فوری به آن امکان پذير باشد د رمدار کليه ادوات الکتريکی تعبيه گردد .
5-4-3- تاسيسات الکتريکی حتی الامکان بايد به يک قطع کننده اتوماتيک جريان مجهز شوند تا در مواقع بروز نقص در تاسيسات جريان را قطع نمايد .
5-5- لامپها :
4-5-1- ارتفاع لامپهای روشنائی و اتصالات آنها از سطح زمين يا کف حتی الامکان نبايد کمتر از 12 متر باشد.
5-6- تجهيزات ضد اشتعال :
5-6-1- در محلهائی که دارای مواد يا جو آتشزا بوده يا مستعد آتشزائی و انفجار می باشند فقط بايد از کليدها ، اتصالات ، روشنائی و تجهيزات الکتريکی ضد توليد جرقه(Intrinsic safe ) مخصوص چنين محلهائی استفاده گردد .
5-7- هشدارها :
5-7-1- برای جلب توجه عمومی بايستی اطلاعيه يا اطلاعيه هائی با مضمون های زير در محلهای مناسب نصب کرد :
a) ورود افراد غير مجاز و متفرقه به محلهای تاسيسات الکتريکی ممنوع
b) هرگونه تعمير و يا دستکاری تاسيسات الکتريکی توسط افراد غير مجاز ممنوع
c) روشهای مقابله با آتش سوزی در هنگام بروز حريق
d) روشهای نجات افراد برق گرفته و کمکهای اوليه به افرادی که دچار برق گرفتگی شده اند
e) مشخص نمودن افراد معينی برای مقابله با خطرات الکتريکی احتمالی و اعلام نحوه ارتباط با آنها
f) شماره تلفنهای اضطراری کارخانه
5-8- سيمهای برق :
5-8-1- کليه سيمهای برق بايد دارای روپوش عايق بوده و از پيچيده شدن آنها بدوراشياء تيز و برنده اکيدا جلوگيری شود .
5-8-2- سيمهای نول ، حفاظت کننده و جبران کننده بايد به وضوح از ساير سيمها متمايز شوند .
5-8-3- سيمهای هوائی بايد دارای نگهدارنده های مقاوم بوده و در ارتفاعی قرار داشته باشند که با افراد و اشيائی که در زيرجابجا می شوند برخورد ننمايند .
5-8-4- تيرهای هدايت کننده سيمهای برق يا تجهيزات الکتريکی بايد بطور مطمئن به زمين يا هر پايه محکم ديگری متصل شده باشند .
5-8-5- هنگام پائين آوردن سيم ازروی تيرها ، تيرها بايدطوری مهار شوند که دراثر تکانهای وارده منحرف نشوند.
5-8-6- سوئيچها ، فيوزها ، سرپيچها و پريزهای سيم کشی هائی که در فضای آزاد انجام شده اند بايد کاملا ايزوله شده و تماس با آنها غير ممکن باشد .
5-8-7- سيم کشی های هوائی برق 440 ولت و بيشتر بايد در محلهای تقاطع با جاده ها و مسيرهای حمل و نقل دارای ارتفاع کافی از سطح زمين باشند .
5-8-8- سيم کشيهائی که در ارتفاع کمتر از 5/2 متر (8 فوت) از سطح زمين يا کف کارگاه واقع شده اند بايد حصارکشی شده يا در داخل لوله هائی از جنس فولاد يا هر ماده ديگر که در برابر ضربه و صدمات ناشی از آن استحکام کافی داشته باشند ، قرار داده شوند .
5-8-9- سيم کشيهای موقت حتی الامکان نبايد مسير خطوط برق ، تلفن يا آنتن راديو را قطع نمايند .
5-8-10- سيمهائی که از درون زمين عبور داده ميشوند فقط بايد از جنس سيمهای محکم و بادوام بوده و بايستی در برابر ضربات ناشی از وسائل نقليه ، تجهيزات مکانيکی ، خاک برداری و غيره محافظت شوند . جهت عمليات خاک برداری د رمناطقی که سيم برق قبلا درون زمين قرار گرفته شده اخذ مجوز کار الزامی است .
5-8-11- کابلهای فشار قوی هرگز نبايد با دستهای لخت لمس شوند و برای گرفتن آنها بايد از دستکش های مخصوص عايق برق استفاده گردد .
5-8-12- ريلهائی که بعنوان نيروی محرکه برقی برای حرکت جراثقالها و غيره بکار می روند بايد دارای قابليت قطع جريان برق باشند .
5-8-13- اگر تعدادی از ماشين آلات از يک ريل مشترک تغذيه می کنند ، هر ماشين بايد بطور مستقل قابليت قطع ارتباط از تمامی فازها را داشته باشد .
5-9- کابلهای نرم (انعطاف پذير) :
5-9-1- اگر برای اتصال به خطوط اصلی نياز به اتصالات دوشاخه و پريز باشد اين اتصالات بايد :
الف) بطور صحيح جفت شوند
ب) بطور صحيح طراحی شده باشند
5-9-2- کابلهای نرم وسائل برقی قابل حمل و نقل
الف ) درصورت وجود سيستم اتصال به زمين در شبکه سيم کشی ، کابلهای انعطاف پذير بايد دارای سيستم ارت باشند .
ب) با استفاده از فنر فولادی ، لوله لاستيکی يا ساير وسائل مناسب بايد از گره خوردن يا تاب برداشتن سيم در ناحيه ورودی سيم به دستگاه جلوگيری شود .
5-9-3- در وسائل دستی و در صورت امکان در وسايل قابل حمل و نقل برقی بايد از کابلهای انعطاف پذير ساده استفاده شود .
5-9-4- کليه کالهای نرم بايد بخوبی مراقبت شده و اتصال آنها به يکديگر نبايد بدون استفاده از دو شاخه و پريز انجام شود .
5-9-5- برای بلند کردن ابزارهای پرتابل (قابل حمل ) از روی زمين نبايد سيم آنها را کشيد .
5-9-6 – کابلهای نرم را نبايد در روی سطوح چرب يا آغشته به مايعات خورنده قرار داد .
5-10- تجهيزات الکتريکی :
5-10-1- وسائل کنترل کننده نظير کليدها ، فيوزها و قطع کننده های مدار نبايد در محلهائی که مايعات قابل اشتعال و مواد قابل انفجار يا گازهای قابل اشتعال وجود دارد نصب گردند ، مگر آنکه برای چنين منظورهائی ساخته شده باشند .
5-10-2- موتورها ، تجهيزات توزيع برق و کليدها بايد در برابر چکيدن و پاشيدن آب محافظت شوند .
5-10-3- افراد غير مجاز نبايد دراتاقهائی که تجهيزات الکتريکی قرار دارند تردد نمايند .
5-11- ترانسفورماتورها :
5-11-1- ترانسفورماتورهای روغنی که در فضای آزاد و روی زمين قرار داده می شوند بايد :
الف ) در محلی عاری از مواد قابل اشتعال نصب شوند .
ب) پائين تر از سطح زمين قرارداده شده و يا دورآنها به نحوی محصور شود که روغن ريخته شده از آنها در سطح زمين پخش نگردد .
5-11-2- ترانسفورماتورهای نصب شده در روی دکلها بايد حداقل 5/4 متر (15 فوت ) بالاتر از سطح زمين نصب شوند .
5-11-3- ترانسفورماتورهای نصب شده بر روی دکلها که کمتر از 5/4 متر (15 فوت) از سطح زمين فاصله دارند بايد بطور مناسبی توسط حصار يا ساير وسائل موثر محصور شوند .
5-12- شبکه اتصالات (صفحه کليدها ) :
5-12-1- شبکه اتصالات حتی المقدور بايد بوسيله فلز ، پلاستيک يا ساير مواد مناسب محصور شود . در صورت استفاده از فلز بايستی آنرا به سيستم ارت وصل نمود .
5-12-2- اگر از شبکه های نوع روباز استفاده می شود :
a) کليه قسمتهای برقدار بايد بطور مناسب در برابر تماس تصادفی توسط حفاظ يا نصب در ارتفاع محافظت شوند .
b) در اطراف قسمتهای برقدار بايد فضای کافی برای کار منظور گردد .
c) شبکه اتصالات ومجموعه ترانسفورماتورها و ساير دستگاهها بايد بطور مناسب محصور شوند .
5-12-3- تنها افراد ذيصلاح برقکار مجاز به باز نمودن در تابلوهای برق می باشند .
5-13- قطع کننده های مدار :
5-13-1- قطع کننده های مدار بايد عمل قطع و وصل را بطور کامل و دقيق انجام دهند .
5-13-2- مشخصات اصلی اين قطع کننده ها بايد بطور واضح در روی آنها علامت گذاری شود .
5-13-3- جز در مدارهای با ولتاژ بسيار پائين ، کليه قطبهای برقدار بايد بطور مناسب عايق کاری شوند .
5-13-4- قطع کننده های مدار نبايد بطور تصادفی توسط نيروی جاذبه يا ضربه مکانيکی با يا بسته شوند .
5-14- فيوزها :
5-14-1- اطلاعات مربوط به ميزان عبور جريان از فيوز ، نوع فيوز از نظر قطع کنندگی سريع يا با تاخير و قدرت قطع کنندگی بايد بر روی فيوزها مشخص شده باشد .
5-14-2- برای جلوگيری از آسيب افراد در هنگام بيرون آوردن يا نصب فيوزها بخصوص عدم تماس آنها با قسمتهای برقدار مجاور بايد اقدامات حفاظتی موثر بعمل آيد .
5-15- کليدهای قطع و وصل :
5-15-1- کليه کليدها بايد بطور ايمن محصورشده باشند .
5-15-2- کليدها بايد طوری نصب و اتصال زمين شوند که هنگام کار خطری ايجاد نکنند .
5-15-3- اگر امکان بسته شدن کليدها توسط نيروی جاذبه وجود داشته باشد در اين صورت بايد به قفلی مجهز شوند که آنها را بازنگهدارد .
تذکر :درخصوص قطع کننده ها ، فيوزها و کليدهای قطع و وصل می بايستی بازرسی دوره ای توسط کارشناسان واحد برق و HSE کارخانه بطور مرتب انجام پذيرد .
5-16- موتورها :
5-16-1- کليد موتورها بايد به کليد قطع و وصل مجهز شوند .
5-16-2- اگر موتوری در بيش از يک محل کليد قطع و وصل داشته باشد ، در اين صورت حتی الامکان بايد يک کليد قطع کننده د رنزديکترين نقطه مجاور موتور نصب گردد .
5-16-3- موتورها بايد طوری نصب شوند که در حين کار به اندازه کافی خنک شوند .
5-16-4- موتورها بايد به نحوی موثر در برابر جريانهای اضافی محافظت شوند .
5-17- اتصالات :
5-17-1- نقاط اتصال يا انشعاب هاديها و نيز محل ورود هاديها به داخل دستگاهها بايد :
الف ) بطور مکانيکی محافظت شوند .
ب) به روش صحيح و مقاوم عايق کاری شوند .
5-17-2- اتصال ، انشعاب يا وروديها به داخل دستگاهها بايد با استفاده از جعبه های تقسيم ، رابطها ، بوشها ، بستها يا ديگر وسايل اتصال دهنده مشابه انجام شود .
5-17-3- برای اتصال کابلها به يکديگر حتی الامکان بايد از جعبه تقسيم يا اتصال دو شاخه و پريز استفاده نمود.
5-17-4- برای اتصال قسمتهائی از يک سيم به يکديگر يا يک سيم به سيم ديگر و يا به دستگاه بايد ازروشهائی چون پيچ کردن ، گيره زدن ، لحيم کاری ، پرچ کاری ، جوش برنج ، کنگره دادن و يا ديگر روشهای مشابه استفاده نمود .
5-17-5- جعبه های تقسيم و هاديها حتی الامکان بايد در برابر صدمات ناشی از حمل و نقل و عبور و مرور ، افتادن بر روی زمين ، آب و ديگر منابع خطر آفرين محافظت شوند .
5-17-6- هنگام اتصال کابلهای حفاظت شده به يکديگر ، جعبه تقسيم بايد طوری کابلها را به هم متصل نمايد که روکش حفاظتی کابلها توسط قيدهای هدايت کننده مناسبی بهم وصل گردد .
5-18- تجهيزات برقی قابل حمل و نقل (توسط دست يا چرخ) :
5-18-1- بطور معمول ولتاژ برق مصرفی وسائل الکتريکی دستی نسبت به زمين نبايد بيش از 250 ولت باشد .
5-18-2- تجهيزات قابل حمل و نقل (بادست يا چرخ) بايد مجهز به کليد قطع و وصل توکار شوند .
5-18-3- در اتمسفرهای قابل اشتعال و انفجار نبايد از ابزارهای برقی قابل حمل و نقل استفاده نمود مگر آنکه سيستم آنها برای استفاده در چنين مکانهائی مناسب باشد .
5-18-4- حباب چراغهای سيار دستی بايد توسط پوشش مناسب در برابر خطر شکستن و تماس افراد با آن محافظت شود .
5-18-5- سرپيچ لامپهای سيار بايد دارای مشخصات زير باشند :
الف ) کليه قسمتهائی که جريان برق از آن عبور می کند بسته و محصور باشد .
ب) دارای دستگيره عايق برق باشد .
5-19- بازرسی ، تعمير و نگهداری :
5-19-1- برای اطمينان از مناسب بودن وسائل الکتريکي جهت انجام کار مورد نظر ، تمامی آنها بايد قبل ازاستفاده بازرسی شوند .
5-19-2- فردی که از وسائل الکتريکی استفاده می کند بايد در آغاز هر شيفت تجهيزات و سيمها خصوصا کابلهای قابل انعطاف را بصورت ظاهری آزمايش نمايد .
5-19-3- هادي ها و تجهيرات الکتريکی فقط بايد توسط متخصصين برقکار تعمير شوند .
5-19-4- حتیالامکان نبايد هيچگونه عملياتی بر روی تجهيزات و سيمهای برقدارانجام شود .
5-19-5- قبل از انجام هرگونه عمليات برروی هاديها و تجهيزاتی که نيازی به برقدار بودن آنها در حين انجام عمليات نيست اقدامات زير به اجرا گذاشته شود :
a) جريان برق قطع گردد .
b) احتياطهای لازم بعمل آيد تا از برقراری مجدد جريان برق جلوگيری شود .
c) هادي ها و تجهيزات از نظر بدون برق بودن آزمايش شوند .
d) تجهيزات و هادي ها را اتصال به زمين کرده و بصورت اتصال کوتاه درآورد .
e) برای جلوگيری از برخورد تصادفی ، قسمتهای برقدار مجاور بطور مناسب محافظت شوند .
5-19-6- بعد از اتمام کار برروی هادي ها و تجهيزات ، برقراری مجدد جريان برق فقط بايد با دستور فردی ذيصلاح انجام شود .
5-19-7- برقکاران بايد مجهز به ابزار مناسب و کافی و وسائل حفاظت فردی نظير دستکش و زير پائی لاستيکی شده و ولتاژ مورد نياز برای کارشان بطور صحيح تامين گردد .
5-19-8- کليه هادي ها و تجهيزات را بايد برقدارفرض نمود مگر آنکه خلاف آن به اثبات برسد .
5-19-9- هرگونه تعمير بر روی تجهيزات و وسائل برقی بايستی با نظارت و اجرای افراد مجرب برقکار انجام گيرد.
5-20- کار در مجاورت تاسيسات الکتريکی :
5-20-1- قبل از شروع کا ردرمجاورت هاديها يا تاسيسات الکتريکی ، کارفرما بايد ولتاژ عبوری را تعيين نمايد تا افراد و تجهيزات در فاصله ای ايمن از هاديها يا تاسيسات قرار گرفته و کار کنند .
5-20-2- هيچگونه عملياتی نبايد در محدوده خطرناک هاديها و تاسيسات برقی انجام شود مگر آنکه برق آنها قطع شده باشد .
5-20-3- قبل از شروع کارمسئولين برق بايد تائيد نمايند که برق هادي ها و تاسيسات قطع شده است .
5-20-4- قبل ازبرقراری مجدد جريان برق سرپرست کاربايد مطمئن شود که کليه کارگران محل کار را ترک نموده اند.
5-20-5- اگر قطع جريان برق در هاديها و تاسيسات مجاور عمليات امکان پذير نباشد در اين صورت بايد برای جلوگيری از خطر ، تدابير لازم اتخاد و به کارگران دستورالعملهای خاص داده شود .
5-20-6- اگر در مجاورت هاديها و تاسيساتی که امکان قطع برق انها وجود ندارد از تجهيزات متحرک استفاده می شود، حرکت اين تجهيزات بايد طوری کنترل شود که فاصله ايمن از هاديها و تاسيسات حفظ گردد .
5-21- مجوز کار :
5-21-1- در صورت نياز به عمليات خاک برداری د رمناطقی که قبلا سيم برق درون زمين دفن گرديده ، اخذ مجوز کار (حفاری و خاک برداری) از واحد HSE الزامی می باشد .
5-21-2- در صورت نياز به انجام کار بر روی سيستمهای برقدار (امکان قطع برق نباشد ) اخذ مجوز کار از واحد HSE الزامی می باشد.
5-21-3- جهت انجام عمليات تنش زدائی (POST WELDING HEAT TREATMENT ) با ولتاژ بالا ، اخذ مجوز کار از واحد HSE الزامی می باشد .
ايمني برق
در صنعت برق اگر ايمني رعايت نشود ، خطر برق گرفتگي حتمي است. بنابراين قبل از دست زدن به سيم يا ادوات برقي جهت تعمير و يا هر گونه بازرسي بايستي حتماً جريان برق در مدار قطع بوده و مطمئن باشيد كه جريان برق وجود ندارد و آزمايش وجود يا عدم وجود جريان برق توسط فازمتر صورت ميگيرد.
جريان برق :
جريان برق را با واحد امپر نشان مي‌دهند كه بر دو نوع مي‌باشد:
1. جريان مستقيم(DC) : جريان برق حاصل از ژنراتورها و باطري ها از اين نوع مي‌باشد.
2. جريان متناوب (AC):جريان برق شبكه شهري از اين نوع مي‌باشد.
ولتاژ برق :
اندازه گيري فشار الكتريكي رابا ولت نشان مي‌دهند كه در صنعت به سه دسته زير تقسيم مي شود:
1. ولتاژ بالا كه از 650 ولت به بالا مي‌باشد.
2. ولتاژ متوسط كه بين 250 تا 650 ولت مي‌باشد.
3. ولتاژ پائين كه از 250 ولت كمتر است.
توضيح : ولتاژ پائين از نظر ايمني ولتاژ زير 25 ولت مي‌باشد.
مقاومت الكتريكي :
مقاومت در برابر جريان الكتريسيته را مقاومت الكتريكي گويند و واحد اندازه گيري آن اهم مي‌باشد.جدول زير مقاومت بدن انسان را در مقابل جريان الكتريسيته نشان مي‌دهد.
مقاومت بر حسب اهم اجزاي بدن
100000 تا 600000 پوست خشك
1000 پوست خيس
400 تا 600 دست و يا اندام داخلي
100 گوش تا گوش
سيستم ارت وسايل برقي :
ازآنجائي كه مقاومت سيم در برابر جريان برق از مقاومت بدن انسان كمتر است چنانچه دستگاه برقي ما بوسيله يك سيم به زمين وصل شود ، جريان برق از طريق اين سيم به زمين منتقل خواهد شد.دستگاههاي برقي سيار بوسيله سيمي كه در دو شاخه آن تعبيه شده به پريز مخصوص متصل مي گردد. براي دستگاهها و سازههاي بزرگ بايد تمامي كابلها به يك نقطه به نام چاه ارت EARTH PEAT متصل گردند.
فيوز :
وسيله اي است براي قطع جريان برق ، در حقيقت فيوز شير اطمينان برق است. زمانيكه بار الكتريكي مدار بيش از مقدار مجاز باشد قبل از اينكه اين امر باعث سوختن و يا جرقه الكتريكي در دستگاه بشود ،فيوز مي‌سوزد.
انواع فيوزها :
1. فيوز خط هوايي يا حلقه اي
2. فيوز دو شاخه اي
3. فيوز فشنگي
4. فيوز اتوماتيك
5. فيوز استوانه اي
بايد توجه داشت كه هر يك از اين فيوزها براي جريان خاصي طراحي شده‌اند و استفاده نامناسب از آنها مي تواند موجب آسيب رسيدن به شخص يا دستگاه گردد.
پاره‌اي از اصول اوليه ايمني برق :
1. قبل از شروع تعمير وسايل برقي حتماً مجوز لازم را اخذ نمائيد.
2. قبل از شروع به كار (تعمير) كليد اصلي برق شبكه را قطع نموده و درب جعبه تقسيم را قفل نمائيد.
3. چنانچه امكان قفل كردن جعبه وجود نداشته باشد، با در آوردن فيوز جريان را قطع نمائيد.
4. در صورت امكان برچسب تعميرات نيز زده شود.
5. فقط برقكاران اجازه كار بر روي شبكه يا دستگاه ها را دارند.
6. تمامي دستگاههاي برقي بايد داراي سيم ارت باشند.
7. تمامي كابلهاي معيوب بايد تعويض شوند.
8. از هر كابل فقط يك انشعاب گرفته شود.
9. تمامي دستگاهها بايد دو شاخه داشته باشند.
10. براي تعمير يك وسيله برقي حتماً بايد دو شاخه آنرا در آوريد.
11. در كارهاي برقي هيچگاه شانسي عمل نكنيد.
12. هيچگاه دو شاخه را با كشيدن كابل از پريز جدا نكنيد.
13. هرگز يك سيم برق لخت را لمس نكنيد.
14. در زمان حفاري اگر به كابل برقي برخورد نموديد قبل از هر كاري به مسئولين اطلاع دهيد.
15. توجه داشته باشيد كه كار در زمين هاي مرطوب با وسايل برقي مي تواند منجر به برق گرفتگي شود.
16. فقط دستگاههايي كه ولتاژ آنها كمتر از 25 ولت باشد ، خطر برق گرفتگي در آنها كاهش يافته است.
17. كابلهاي برق كه در مسير عبور و مرور وسائط نقليه هستندرا حتماً بايد از درون يك لوله يا چيزي شبيه آن عبور داد.
18. براي هر دستگاه فيوز مناسب را استفاده نموده و فيوزهاي سوخته را براي استفاده مجدد سيم پيچي نكنيد.
19. هيچگاه كابل دستگاهي كه گير كرده است را با فشار نكشيد بلكه به آرامي آنرا رها كنيد.
20. توجه داشته باشيد كه آتش سوزي ناشي از برق را فقط بايد با گاز يا پودر خاموش نمود ، استفاده از آب خطرناك است.
21. در صورتي که قبل از شروع تعميرات ، محيط ايمن سازي مي‌شود بايد پس از اتمام عمليات و برقرار کردن مدار ، علائم هشدار دهنده و بطور کلي تجهيزات ايمني سازي محيط برداشته شود .
اقداماتي كه براي نجات شخص برق گرفته مي توان انجام داد عبارتست از :
1- قطع مدار برق
2- رها کردن شخص برق گرفته از مدار
3- تنفس مصنوعي
4- رساندن به پزشک
مرگ در اثر برق گرفتگي معمولاً نتيجه مستقيم دو چيز است :
بهم ريختن كار منظم قلب
متوقف شدن دستگاه تنفس
يك تماس جزئي با سيم يا وسايل برقي انسان را به سرعت نابود ميكند و چنانچه مسير برق گرفتگي از سمت چپ بدن يا از سمت سر باشد خطرناك تر است.
مسئله مهم در برق گرفتگي تنفس مصنوعي مي باشد كه بايد در كمتر از 3 دقيقه پس از برق گرفتگي با انجام اين كار جريان تنفس را به حالت عادي بازگردانيم.
مصدوم را به پشت بخوابانيد و بلوز كار يا كت خود را تا كنيد و با قرار دادن آن زير شاته ، بطوري كه سر به عقب كشيده شود ، پهلوي سر مصدوم قرار گيريد و تنفس مصنوعي و ماساژ قلبي انجام دهيد.
موفق باشید .
حمید فرجی کارشناس بهداشت حرفه ای